ترجمه قرآن کریم؛ دشواری‌ها و ملزومات

به گزارش ایکنا به نقل از عمان دیلی، شیخ کهلان الخروصی، دستیار مفتی اعظم عمان در مقاله‌ای به مسئله ترجمه قرآن کریم، امکان و الزامات آن پرداخته است.

 وی در ابتدا مقدمه‌ای از چرایی نزول قرآن به زبان عربی و اعجاز لغوی و بیانی قرآن کریم پرداخته است و سپس در ادامه امکان و الزامات ترجمه مناسب از قرآن کریم را بیان می‌کند.

به گفته وی ترجمه مناسب از قرآن کریم اگرچه دشوار اما ممکن است ولی باید از سوی مترجمی انجام شود که به ظرایف زبان عربی و زبان مقصد آشنا بوده و با استفاده از ترکیب ترجمه لفظی و تفسیری معانی قرآن کریم را به بهترین شکل به ذهن مخاطب منتقل سازد.

 دلایل نزول قرآن به زبان عربی

الخروصی افزود: دلایل فراوانی برای نزول قرآن کریم به زبان عربی فصیح وجود دارد که مهم‌ترین آنها ویژگی‌های ذاتی این زبان، به‌ویژه قابلیت‌های بیانی آن است. این زبان از نظر تنوع واژگان، ساختار جملات، بلاغت و جنبه‌های فصاحت و تنوع هنرهای زبانی از امکانات خارق‌العاده‌ای برخوردار است و این امر سبب شده تا خداوند آن را برای فرستان پیام خود به بندگان خویش برگزیند.

خداوند در قرآن کریم در سوره مبارکه یوسف نیز بر آن تأکید کرده است: إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قرآنا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۲﴾ما آن را قرآنى عربى نازل كرديم باشد كه بينديشيد (۲) و همچنین در سوره مبارکه فصلت نیز به آن اشاره شده است: وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قرآنا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُولَئِكَ يُنَادَوْنَ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ ﴿۴۴﴾و اگر [اين كتاب را] قرآنى غير عربى گردانيده بوديم قطعاً مى‌گفتند چرا آيه‌‏هاى آن روشن بيان نشده كتابى غير عربى و [مخاطب آن] عرب زبان بگو اين [كتاب] براى كسانى كه ايمان آورده‏‌اند رهنمود و درمانى است و كسانى كه ايمان نمى‌‏آورند در گوش‌هايشان سنگينى است و قرآن برايشان نامفهوم است و [گويى] آنان را از جايى دور ندا مى‏‌دهند (۴۴). در این آیه تصریح شده است اگر قرآن این‌گونه نبود، برای فهم آن احتیاج به تفسیر و شرح زیاد بود.

قرآن و اعجاز لغوی و بیانی

شیخ کحلان الخروصی در ادامه به اعجاز زبانی و بیانی قرآن پرداخت‌. به گفته وی دومین حکمت در انتخاب زبان عربی به عنوان ظرف قرآن کریم این است که قرآن یک معجزه زبانی و بیانی است؛ زیرا این معجزه فقط در صورتی قابل فهم است که به قرآن به زبان قومی باید به زبانی نازل می‌شد که مخاطبان اعجاز لغوی و بیانی آن را درک می‌کردند.

 زمانی که این کتاب الهی نازل شد هنر فصاحت و بلاغت در بین عرب در اوج قرار داشت اما هنگامی که با بلاغت قرآن مواجه شدند، راهی جز تأیید این فصاحت نداشتند و زبان آنها در برابر این فصاحت و بلاغت لال بود. قرآن نیز به صراحت این موضوع را بیان کرده و آنها را به چالش می‌کشد؛ چنانچه در این آیه از سوره مبارکه بقره بر آن تأکید شده است: وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۲۳﴾ و اگر در آنچه بر بنده خود نازل کرده‌ایم شك داريد پس اگر راست می‌گویید سوره‌ای مانند آن بياوريد و گواهان خود را غير خدا فراخوانید (۲۳) و این تحدی و معجزه تاکنون باقی است.

زبان عربی و قابلیت انتقال معانی 

شیخ کحلان الخروصی یکی از دیگر امتیازات زبان عربی که قرآن به این زبان نازل شده است قابلیت انتقال معانی از این زبان به دیگر زبان‌ها توصیف می‌کند.

 به گفته وی علمایی که از اعجاز قرآنی نوشته‌اند، به این توانایی نیز اشاره کرده‌اند. ترجمه از زبان عربی برای انتقال معانی و مقاصد به زبان‌های دیگر، بدون دشواری و سختی زیادی صورت می‌گیرد. همان‌گونه که مسلمانان از صدر اسلام به ترجمه قرآن کریم اقدام کرده‌اند و این ترجمه‌ها نیز بسیاری را در طول قرون گذشته از پیام قرآن سیراب کرده است؛ و این امر علاوه بر زبان ناشی از اعجاز قرآن نیز بوده است چرا که معانی و مفاهیم قرآنی به شکلی بیان شده که به‌راحتی به دیگر زبان‌ها نیز قابل انتقال است.

ترجمه قرآن یا ترجمه معانی قرآن؟

دستیار مفتی عمان در ادامه به مسئله اختلاف بر سر «ترجمه قرآن» یا «ترجمه معانی قرآن» اشاره می‌کند. برخی با این استدلال که قرآن کریم به زبان عربی فصیح نازل شده و این قرآن کلام خداوند بوده و قابل ترجمه نیست، از اصطلاح «ترجمه معانی قرآن» برای ترجمه‌هایی استفاده می‌کنند که از قرآن به زبان‌های دیگر انجام شده است.

 به گفته او مفهوم ترجمه قرآن کریم یا ترجمه معانی در واقع اختلافی با همدیگر ندارند. چون ترجمه در هر زبانی به معنای تفسیر و تبیین معانی به منظور انتقال آن است و این امر در هر ترجمه عادی از یک زبان به زبان دیگر نیز صادق است. در ترجمه قرآن کریم گروه هدف نیز مهم است؛ اینکه ترجمه خطاب به چه کسی است؟ او از این ترجمه چه می‌خواهد؟ بیشتر کدام گروه را در نظر دارد؟ بدون شک در خود ترجمه نیز تأثیر خواهد داشت. از سویی محیط، فرهنگ، زمانه و زبان ترجمه نیز در چگونگی ترجمه اثر دارد.

الزامات ترجمه قرآن کریم

 به گفته شیخ کحلان الخروصی هیچ مترجمی نمی‌تواند متنی را از یک زبان به زبان دیگر به‌طور کامل ترجمه کند و این واقعیت در مورد متون مقدس نیز صادق است و در علم ترجمه این امری مشهور است که ترجمه این متون به دلیل وجوه مختلف معنایی و لفظی نیازمند ضوابط و قواعد بیشتری نیز هست؛ اما این که در ابتدای ترجمه با این مقدمه آغاز کنیم که قرآن کریم متن دشواری بوده و فهم آن سخت است، در دام خطایی می‌افتیم که منشأ اختلاف بسیاری است و بسیاری از فقها در این موضوع اختلاف دارند که آیا ترجمه قرآن کریم مجاز است یا خیر؟ و هنوز نیز فقهایی هستند که این ترجمه را غیرمجاز می‌داند.

 و از همین رو برخی نیز ترجمه قرآن را تنها از طریق ترجمه تفسیری یا ترجمه معانی قرآن کریم ممکن می‌دانند، ترجمه‌ای که همراه با شرح معانی باشد و ترجمه لفظی ممکن نیست با این حال در این زمینه نباید راه اغراق را پیمود، خلاقیت، مهارت و تسلط مترجم به زبان عربی و زبان مقصد در کیفیت ترجمه تأثیر بسیاری دارد و ترجمه مناسب را باید ترکیبی از دو سبک یعنی ترجمه لفظی و ترجمه معانی و تلاش خلاقانه برای تقریب معانی قرآن به ذهن خوانندگان در زبان مقصد دانست. به عنوان مثال برخی از استعاره‌ها و امثال بکار رفته در قرآن تنها در زبان عربی معنا دارد و هنگامی که ترجمه می‌شود در زبان دیگر، معنای خود را از دست می‌دهند.

به عنوان مثال در ترجمه بسم‌الله همواره به زبان انگلیسی از اصطلاح In the name of God استفاده می‌شود، حال‌آنکه این ترجمه تحت تأثیر مسیحیت است، چرا که هنگامی که کشیش یا اسقف در کلیسا سخن می‌گوید، سخن خود را این‌گونه آغاز می‌کند و به این معناست که این سخن، کلام خداست، حال آنکه بسم‌الله در عربی و در زبان قرآن چنین معنایی ندارد، بلکه شبه جمله محذوف است که برای یاد کردن از خداوند در ابتدای کلام بکار رفته است.

دستیار مفتی عمان همچنین خواهان توجه ویژه به زبان عربی در دوران تحصیل و همچنین افزایش مهارت و همچنین ارتقای سطح آموزشی آن شد.

به گفته وی هرگونه کوتاهی در این زمینه منجر به عقب‌گرد و دوری مردم عرب‌زبان از این زبان الهی می‌شود که خداوند سبحان این مردم را با نازل کردن قرآن به این زبان شرف و برتری داده است.

الخروصی تأکید کرد: بر اساس برخی مطالعات زبان نویسندگان، شاعران و اندیشمندان نخبه از 4 درصد لغات موجود در زبان عربی فراتر نمی‌رود و مسئولیت این انحطاط بر عهده بر خود مردم عرب و مسلمانان است که تا این اندازه از زبان قرآن غافل بوده‌اند.

انتهای پیام