دلالت آیه ۱۴۸ بقره بر رستگاری انسان‌ها

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین عشاقی، عضو هئیت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در یادداشتی به تبیین آیه ۱۴۸ سوره مبارکه بقره پرداخت که مشروح آن را می‌خوانیم.

در آیه ۱۴۸ سوره بقره چنین آمده است که: «وَ لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیها فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیر»؛ این آیه به خاطر این که در بین آیات مربوط به تغییر قبله است، عموم مفسران آن را در همین فضای مربوط به قبله تفسیر کرده‌اند؛ و در معنایش چنین گفته‌اند که براى هر كسى قبله‏ اى است كه وى روى خود را به آن [سوى] مى‏ گرداند پس در كارهاى نيك بر يكديگر پيشى گيريد هر كجا كه باشيد خداوند همگى شما را [به سوى خود باز] مى ‏آورد در حقيقت ‏خدا بر همه چيز تواناست. 

اما بسیاری از مفسران و از جمله مرحوم علامه طباطبایی این آیه را در فضای تکوینی هم تفسیر کرده‌اند؛ به نظر می‌رسد به قرینه این که تتمه آیه به امور تکوینی ارتباط دارد باید گفت حداقل این تفسیر دوم کمتر از تفسیر اول نیست و نیز تفسیر دوم، نافی تفسیر اول نیست؛ زیرا مسئله قبله نیز مصداقی از معنای عام تفسیر دوم است؛ به هر جهت بر مبنای تفسیر دوم نتیجه مهمی که از آیه گرفته می‌شود این است که همه انسان‌ها دیر یا زود رستگار خواهند شد. 

توضیح این که «وجهه»، همان «ما یتوجه إلیه الشیء» است؛ یعنی چیزی که شیء به سوی آن رو کرده و به عنوان یک هدف به آن توجه می‌کند؛ پس جمله «وَ لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیها» بدین معنی است که هر کس به‌گونه تکوینی رو بسوی غایتی دارد که خداوند او را بسوی آن غایت توجه داده و در رسیدن به آن، او را سرپرستی می‌کند. 

در ادامه آیه، خداوند با جمله «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ» فرمان به سبقت به خیرات می‌دهد؛ زیرا وقتی خداوند ما را در راستای غایت مذکور سرپرستی و هدایت تکوینی می‌کند؛ مناسب است که با هدایت تشریعی هم تذکر دهد که شما هم با انتخاب خوبی‌ها همان غایت را تعقیب کنید تا تکوین و تشریع هماهنگ باشند و کار با سهولت بیشتری پیش‌رود.

در ادامه آیه تذکر داده شده که شما در هر موقعیتی باشید خداوند همگی شما را خواهد آورد «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعاً»؛ اما پرسش این است که او همه ما را به کجا خواهد آورد؟ پاسخ این است که ابتدای آیه دلالت دارد که آنجا، همانجایی است که «وجهة» ما قرار دارد، یعنی همان غایتی که خدا از ابتدای آفرینش، ما را در راستای رسیدن به آن هدایت کرده و سرپرستی می‌کند که به آنجا برسیم «وَ لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیها»؛ از طرفی، در آیه (۵۶ زاریات) مشخص گردیده است این وجهه و غایتی که خداوند از ابتدای آفرینش، ما را در راستای رسیدن به آن هدایت و سرپرستی می‌کند که به آنجا برسیم، همان مقام عبودیت و منزل بندگی ما نسبت به خداوند است؛ او می‌گوید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ» من جن و انس را جز به غایت عبادت خلق نکردم؛ پس عبادت خدا همان غایتی است که جن و انس برای رسیدن به آن آفریده شده‌اند؛ و این غایت طبق آنچه در آیه (۹۳ مریم) آمده قطعا تحقق می‌یابد؛ زیرا آنجا که می‌گوید «إِنْ کُلُّ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلاَّ آتِی الرَّحْمنِ عَبْداً»؛ هیچ کس در آسمان‌ها و زمین نیست جز این که بنده‌وار به پیشگاه خداوند رحمان خواهد آمد.

بنابراین همه انسان‌ها در دنیا یا آخرت، زود یا دیر، به مقام عبودیت و منزل بندگی خداوند نائل خواهند شد؛ و با تحقق این بندگی نهایتا شایستگی ورود به جمع «عباد الله» و دخول در جنت «ذات حق» را پیدا می‌کنند و لذا نهایتا به آنان خطاب می‌شود که: «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ؛ ارْجِعی‏ إِلى‏ رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً؛ فَادْخُلی‏ فی‏ عِبادی؛ وَ ادْخُلی‏ جَنَّتی»؛ این غایت سعادت‌آفرین، دیر یا زود، سرنوشت محتوم همه انسان‌ها است؛ لذا در آیات زیادی آمده است «إِنَّا إِلى‏ رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ» (۵۰ شعراء).

انتهای پیام