برای توسعه امر زیارت، منافع گروه‌های اقتصادی را تأمین کنیم

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، سعید خدیوی، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی خراسان رضوی در نشست ششم از سلسله نشست‌های هم‌انديشی « زیارت اثربخش و علوم انسانی» با عنوان «نقش اقتصاد زیارت در تحقق زیارت متعالی» که به همت پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فرودسی و با همکاری معاونت زیارت و گردشگری شهرداری مشهد امروز ۳۰ فروردین‌ماه در محل اداره کل امور اقتصادی و دارایی خراسان رضوی برگزار شد، اظهار کرد: محور نشست در دو واژه اقتصاد و زیارت تشکیل می‌شود. تقریباً درباره مفهوم زیارت اجماع وجود دارد، اگرچه که بعضاً نکاتی درباره اینکه آیا زیارت گونه‌ای جدا از گردشگری است و یا اینکه این مفهوم ذیل حوزه گردشگری مذهبی قرار می‌گیرد، وجود دارد، از یک منظر در مطالعات آکادمیک، زیارت، نظامی متفاوت از نظام گردشگری دارد و از منظر دیگر زیارت گونه‌ای از گردشگری مذهبی است که افراد با هدف مراقبه، انجام اعمال و عبادات در یک مکان مقدس سفر می‌کنند.

وی درباره اینکه مراد از کلمه اقتصاد در اقتصاد زیارت چیست، گفت: اولین‌بار واژه اقتصاد زیارت در ویژه‌نامه روزنامه خراسان در اوایل دهه 90 و پس از اجرای طرح کمی و کیفی زیارت به‌کار رفت و هنگامی‌که صحبت از علم اقتصاد می‌شود، این رویکرد نیازمند مباحث فنی علم و توجه به حوزه‌هایی مثل اقتصاد خرد است و از این منظر می‌توان زیارت را از چهارچوب تحلیلی اقتصاد هم مورد بررسی قرار داد.

خدیوی گفت: از دو بخش می‌توان وارد ادبیات زیارت شد، نخست از منظر اقتصاد مذهب مانند پژوهش‌هایی که در تحلیل رفتارهای غیر اقتصادی، هچون تحلیل رفتار خانواده و ازدواج انجام شده و منظر دیگر اقتصاد گردشگری است که در آن زیارت به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های گردشگری از عینک و چهارچوب تحلیلی دانش اقتصاد قابلیت بررسی می‌یابد. آنچه مشخص است اینکه در ادبیات علمی کمتر به این حوزه پرداخته شده و اینجا مراد از اقتصاد، مفهوم عام از اقتصاد است، چنانکه در روایتی از امام هادی(ع) آمده است «اَلدُّنْيَا سُوقٌ رَبِحَ فِيهَا قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ؛ دنيا بازاريست كه مردمى از آن سود برند و مردمى ديگر زيان كنند» که در آن مبادله هر نوع رفتاری را در نظام هزینه فایده علم اقتصاد می‌توان قرار داد.

معاون فرهنگی جهاددانشگاهی خراسان رضوی درباره تأثیر اقتصاد بر امر زیارت و نسبت این دو با یکدیگر گفت: در این حوزه پژوهش‌‎های بسیاری انجام شده است، از جمله آنکه مهم‌ترین آن کتاب «بازار و زیارت» که نویسنده در آن مطرح می‌کند که در همه دنیا مکان‌های مقدس و متنوع وجود دارد و اینکه زیارتگاهی که مورد توجه قرار می‌گیرد را به نقش ذی‌نفعان سکولار و اقتصادی تحلیل می‌کند و با ارائه مثال‌هایی همچون شکل‌گیری بازارهای بزرگ در اطراف زیارت‌گاه‌ها بیان می‌کند گویا بازاریان هستند که زیارت‌گاه‌ها را به‌سمت توسعه پیش می‌برند، گویا علت و معلول را از سمت بازار به سمت زیارت می‌برد و منافع گروه‌های اقتصادی را موجب توسعه امر زیارت می‌داند و این مدعا مطرح می‌شود که آنچه در دنیای معاصر موجب شده زیارت مورد توجه قرار گیرد، همین منافع گروه‌های اقتصادی سکولار است.

وی ادامه داد: طبق این یافته‌ها برای توسعه امر زیارت یک گزاره آن است که برای توسعه امر زیارت، باید به منافع گروه‌های اقتصادی در بخش خصوصی توجه کنیم و منافع آنها را تأمین کنیم، زیرا تأمین منافع آنها منجر به توسعه امر زیارت می‌شود، حتی اگر آنان از نظر نظام انگیزشی با مسئله زیارت در ارتباط نباشند.

وقف و نذر، نظام رفتاری متفاوتی که منجر به ایجاد نظام حکمرانی مختلفی شده‌اند

خدیوی افزود: در سابقه تاریخی زیارت حداقل در شهر مشهد، گویا با ساز و کار متفاوتی مواجه هستیم. این ساز و کار متفاوت به دلیل حضور کسانی چون گوهرشاد هست که با ساخت مسجد و وقف مجموعه‌ای از بازارها و نظام انگیزشی متفاوت از نظام انگیزشی بخش خصوصی بوده است و خروجی آن به یک نظام رفتاری متفاوت منجر شده است و مهم‌ترین آن وقف و نذر است که خود این نظام رفتاری متفاوت موجب ایجاد ساختار مختلفیی شده‌ است که به نظام تولیت در آستان قدس یاد می‌کنیم و این نظام حکمرانی باید مورد توجه قرار گیرد.

وی گفت: نمی‌توان از امر زیارت متعالی صحبت کرد و نظام حکمرانی‌ای که بیش از پنج قرن است که این پدیده را مدیریت کرده و توسعه داده فراموش کنیم. هر چقدر نقش این نظام متفاوت حکمرانی در امر زیارت کمرنگ‌تر شود، قطعاً ما از مسئله زیارت متعالی دورتر خواهیم شد و زیارت متعالی زمانی اتفاق می‌افتد که آستان قدس به عنوان رقیب بخش خصوصی تلقی نشود.

انتهای پیام