روش های تربیتی موثر در نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی

مقدمه

قیام امام حسین(ع) حادثه عظیمی در تاریخ اسلام بوده است و نقش تعیین کننده ای در سعادت مسلمان ها و روشن شدن راه هدایت مردم و شیعیان داشته است. بزرگداشت، بازسازی و یادآوری این حادثه و نیز انتقال و نهادینه کردن آن، موجب می شود تا بتوانیم از برکات و پیام های آن در جامعه و خانواده های امروزی به ویژه نسل جوان استفاده کنیم. دین مبین اسلام مهمترین رکن تأثیرگذاری و الگوبرداری در زمینه ارزش های انسانی و الهی را خانواده می داند و در این رابطه بدون تردید یکی از مهمترین ارزش های دینی – عبادی و فرهنگی تاریخ شیعه، فرهنگ اربعین حسینی است.

حوادث گذشته هر جامعه می تواند در سرنوشت و آینده آن آثار عظیمی داشته باشد. تجدید آن خاطره ها در واقع نوعی بازنگری و بازسازی حادثه است تا مردم از آن استفاده کنند. اگر حادثه مفیدی بوده است و در جای خود منشأ آثار و برکاتی به شمار می رفته است، بازنگری و بازسازی آن نیز می تواند مراتبی از آن برکات را داشته باشد. علاوه براین، در همه جوامع انسانی مرسوم است که به نوعی، از حوادث گذشته خود یاد می کنند؛ آنها را بزرگ شمرده و به آنها احترام می گذارند. خواه مربوط به اشخاصی باشد که در پیشرفت جامعه خود مؤثر بوده اند نظیر دانشمندان و مخترعان، و خواه مربوط به کسانی باشد که از جنبه سیاسی، دینی و اجتماعی، در رهایی ملت خود نقش مؤثری داشته اند و قهرمان ملی بوده اند. همه عقلای عالم برای این گونه شخصیت ها آیین های بزرگداشتی را منظور می کنند. این کار بر اساس یکی از مقدس ترین خواسته های فطری است که خدا در نهاد همه انسان ها قرار داده است و از آن به «حس حق شناسی» تعبیر می شود. لذا این خواسته فطری همه انسان ها است که در برابر کسانی که به آنها خدمت کرده اند حق شناسی و شکرگزاری کنند. افزون بر اینکه یاد آن خاطره ها، در صورتی که در سعادت جامعه تأثیر داشته باشد، می تواند عامل مؤثر دیگری را در زبان بیان خاطره ها بیافریند. در این صورت، گویا خود آن حادثه تجدید می شود.

پیاده روی اربعین حسینی دارای ابعاد تربیتی مختلفی در بُعد فردی، خانوادگی و اجتماعی است. در بعد فردی می توان به بصیرت افزایی، افزایش عزت نفس، الگوپذیری، تفکر و خودسازی معنوی اشاره کرد. در بعد خانوادگی دربرگیرنده همگرایی نسل ها و اصلاح الگوی مصرف بوده و در بعد اجتماعی نیز شامل هویت دینی و جمعی، بهداشت روانی و اعتماد اجتماعی است (تاج بخش، ۱۳۹۹: 49).

یکی از عواملی که به حفظ بنیان و کارکرد خانواده در مقابل امواجی که کانون این نهاد انسان ساز را مورد تهاجم قرار داده است می تواند کمک کند، استمداد جُستن از الگوهای زیست دین مدارانه است که یکی از این الگوهای زیست خانوادگی مومنانه، حضور در مراسم، زیارت و پیاده روی اربعین حسینی است که نمودی از عقلانیت تمدن ساز، ایجاد پویایی و حیات مبتنی بر محبت، اتصال به حقیقت ذکر الله و هماهنگی عناصر مختلف خانوادگی را دربردارد (غیاثی فتح آبادی، ۱۳۹۶: 239).

مبانی، اصول و روش های تربیتی مکتب امام حسین(ع)

تربیت یکی از مباحث مورد توجه ادیان و مکاتب مختلف در طول قرون و اعصار بوده است. یکی از مهمترین ابعاد تربیت، بعد تربیت فرهنگی است که بهترین دوران آن، دوران کودکی و نوجوانی است. تربیت فرهنگی در حوزه های بینشی، گرایشی و رفتاری است که فعالیت های فرهنگی مدارس بر تربیت دانش آموزان اثرات مثبتی دارد و باید در این بین به روش های تربیتی موثر، توجه کرد (اسماعیلی و همکاران، ۱۴۰۰: 107). مهمترین مبانی، اصول و روش های تربیتی در مکتب ائمه اطهار و به ویژه امام حسین(ع) مباحث این بخش را شامل می شود.

الف) بندگی و خداجویی مطلق انسان: این مبنا از اصولی همچون ایمان عمیق به خدا، تقوا و پارسایی تشکیل شده و روش هایی نظیر مراقبه و محاسبه نفس در قالب بازخورد اصلاحی، توکل به خدا و پرهیز از گناهان را در بر می گیرد.

ب) عقلانیت و اندیشه ورزی انسان: از اصولی نظیر اعتدال و میانه روی، بصیرت و تفکر منطقی و اصل تذکر و همچنین از روش هایی همچون عبرت آموزی و بهره گیری از تجربیات گذشته، امر به معروف و نهی از منکر، انذار و تبشیر، یادآوری نعمات الهی و روش اصلاح، نظارت و خود ارزیابی اندیشه و تفکر تشکیل شده است.

ج) کرامت و تکریم انسان: این مبنا اصلی به نام عزتمداری و شرافتمندی را دربردارد که از روش هایی مانند دوری از ذلت پذیری و خواری، ایثار و از خود گذشتگی، آزادگی از قید و بند دنیوی، عیب پوشی، تکریم شخصیت و پاکدامنی تشکیل شده است.

د) ضعف انسان: اصل سعه صدر و روش هایی نظیر انعطاف پذیری و صبر در استقامت در شکیبایی بر محنت ها و مصیبت ها و همچنین اصل مسامحت که خود از روش های، مرحله ای (تدریجی) و تجدید تکالیف و توجه به میزان و سطح توانایی های فردی تشکیل می شود، در این مبنا قابل مشاهده است.

ه) هدایت پذیری انسان: این مبنا، دو اصل تعلیم و تبلیغ و ارشاد را دربرگرفته است. اصل تعلیم خود از روش هایی همچون اسوه پذیری و الگوبرداری رفتاری، آزادی در انتخاب، پاسخگویی به پرسش ها و ابهامات و در نهایت تأثیرپذیری از محیط تشکیل شده است. اصل تبلیغ و ارشاد نیز روش هایی مانند مباحثه، مناظره و پند و موعظه را شامل می شود.

و) جذبه، حُسن و احسان: اصل فضل شامل روش های بخشش و عطا، تشویق و ترغیب و روش محبت و عطوفت؛ اصل تواضع و فروتنی حاوی روش خوش خلقی؛ اصل آراستگی شامل روش آراستگی ظاهری و روش تزئین کلام؛ سه اصل اساسی در این مبنا هستند.

با توجه به مبانی، اصول و روش های تربیتی استخراج شده از دیدگاه و اندیشه های تربیتی ائمه اطهار علیهم السلام و به ویژه امام حسین(ع)، می توان گفت موارد ذکر شده، بهترین مبنا و اصول و روش هایی هستند که می توانند ارزش ها و اعتقادات دینی و به طور کلی فرهنگ دینی همچون فرهنگ اربعین حسینی را به نوجوانان انتقال دهند و نهادینه شوند.

نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی

امروزه کشورهای غربی در تلاش اند تا زبان و فرهنگ اجتماعی خود را به کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای اسلامی منتقل کنند و آنها را در معرض هجوم فرهنگی قرار دهند. نفوذ فرهنگ ها موجب تضعیف و کمرنگ شدن هویت ملی و ارزش های فرهنگی و دینی طرفین می شود.

یکی از مهمترین و اصیل ترین ارزش های کشورهای اسلامی نظیر ایران، فرهنگ اربعین حسینی و زنده نگه داشتن واقعه عاشورا به عنوان یک میراث معنوی است. زیارت اربعین و پیاده روی اربعین به عنوان یک اعتقاد و فرهنگ غنی شیعی، سرشار از درس های گوناگون برای مردم و به خصوص خانواده ها است.

آیین اجتماعی اربعین، تبلوری از آداب، فرهنگ و تاریخ تشیع به شمار می رود. این آیین شیعی، برآمده از محبتی به سیدالشهداء(ع) است که همبستگی اجتماعی و بنیاد دینی را شکل می دهد. اربعین، تجمع خودجوش و مردمی است که آثاری همچون انسجام درون دینی و برون دینی، انتقال و نهادینه سازی مؤلفه های ارزشی قیام حسینی به دیگر ادیان، تغییر در سبک زندگی کنشگران اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و خانوادگی، تقویت باور و یاد خداوند، ارائه نمونه ای عینی از سبک زندگی مهدوی بر پایه انتظار، میل به ایثار و فداکاری و ارائه چهره واقعی از شیعه به دنیا دارد (فتح الله نژاد زنگی آبادی، ۱۳۹۷: 46).

اربعین یادآور فرهنگ مقاومت و پایداری، ذلت ناپذیری، شجاعت، ایثار و فداکاری، حق طلبی، صبر، رضا، تسلیم، شوق، اخلاص، یقین، اطمینان نفس، امر به معروف و نهی از منکر، ظلم ستیزی، دفاع از دین و شرف و برملا کردن چهره واقعی ستمکاران است (مجیدی، 1390: 59). فرهنگ اربعین حسینی اگر بر اساس مستندات تاریخی شیعه و به دور از تعصبات و بدفهمی ها در محیط خانواده و با روش های مناسب به نوجوانان منتقل و نهادینه شود، به عنوان دژی محکم در مقابل تهاجمات و انحرافات و پشتوانه محکمی برای شیعه قلمداد می شود.

ریشه های زیارت اربعین حسینی را باید در جنبش و عشق به امام حسین(ع)، تداوم و تقویت فرهنگ حسینی، ارتباط اربعین با احساسات مردمی، کسب تجارب زیسته خوش آیند مردم در زیارت اربعین، حفظ و انسجام مداوم این آیین در نزد مردم و ارادت به خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در بین خانواده ها جستجو کرد (مجتبی حسین، ۲۰۱۸: 17). ابعادِ اهمیت فرهنگ سازی و نهادینه کردن مفاهیم فرهنگ اربعین حسینی برای نوجوانان به شرح زیر است:

– تأکید مذهب شیعه و روایات متعدد و معتبر و همچنین تأکید بزرگان و شخصیت های اسلامی و انقلابی در مورد جایگاه، اهمیت و ارزش فرهنگ اربعین حسینی.

– برخورداری نوجوانان از ضمیر پاک و منزه و گرایش اثرپذیرتر در دریافت و پذیرش فرهنگ اربعین حسینی و ارزش های اعتقادی -مذهبی حاکم بر خانواده ها.

– ریشه داشتن ذهنیت خانواده ها و نوجوانان در پذیرش عقاید دینی و مذهبی و فرهنگ غنی اسلامی – شیعی و انقلابی در مقابله با ارزش های غیر الهی، غیر اسلامی و غیر انقلابی فرهنگ مادی دنیای غرب.

– اهمیت فرهنگ اربعین قیام حسینی به عنوان نماد ولایت پذیری و ولایت مداری و همچنین ایثار و فداکاری و دفاع از حق و راستی در مقابل باطل و زنده نگه داشتن ارزش ها و اعتقادات ائمه اطهار علیهم السلام در جامعه.

– افزایش حجم فشارها و تبلیغات منفی دنیای استکبار و دشمنان علیه ارزش های انقلابی، اسلامی، اعتقادی و دینی خانواده ها و نسل نوجوان به ویژه شیعیان در سراسر جهان.

– اهمیت و جایگاه خانواده به عنوان اولین و مهمترین نهاد دینی، تربیتی، اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذار در فرهنگ پذیری و درونی نمودن ارزش های اسلامی، انقلابی، اعتقادی و دینی شیعی مانند فرهنگ اربعین حسینی در نوجوانان.

ابعاد و مراحل نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی

بازشناسی فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، ارتقاء فرهنگ ایثار و فداکاری، نظم و انسجام دینی، تحکیم همبستگی، اتحاد و همگرایی اجتماعی و صیانت از سرمایه اجتماعی از مهمترین پیام های پیاده روی اربعین به عنوان یک رسانه اجتماعی است (غفاری هشجین و محمدی خانقاهی، ۲۰۱۹: 933).

اربعین حسینی در درون خود پیام های فراوانی در ابعاد مختلفی دارد و از اهمیت فراوانی برخوردار است: 1- بُعد معرفتی فرهنگ اربعین، ارتباط با خداوند، اندیشه ها و ایده های الهی و کسب رضایت خداوند و شناخت مقدرات او است. به عبارتی دیگر ثمره حقیقی معرفت، محبت و اطاعت الهی است که به معنی اخص، عصاره نهضت سید الشهداء(ع) می باشد. 2- بُعد عرفانی فرهنگ اربعین، راه و رسم سلوک خدا پسندانه و منطبق با خط انبیاء و اولیاء را بیان می کند و خط بطلانی بر عرفان صوفی منشانه و دور بودن از صحنه حق و باطل و عمل به تکلیف اجتماعی است. چنین عشقی فنای فی الله را در پی دارد و این فنا و جذبه سبب می شود که جز ذات احدی و جز رضای خالق، چیزی را به حساب نیاورد و از هر چه که مانع این وصال می شود، بگذرد. گذشتن از همه چیز برای خداوند یکی از جلوه های عشق عرفانی و فدا کردن جسم برای تعالی جان (روح) جلوه دیگر آن است. 3- فرهنگ اربعین حسینی در بُعد هدایتی، هدایت راستین و راه روشن است. هدایتی به راه حقیقی که همان دفاع از جبهه حق در مقابل جبهه باطل و قیام برای خداوند و زنده نگه داشتن دین خداوند و رسول او و همچنین امر به معروف و نهی از منکر است. 4- در بُعد عبادی، زنده نگه داشتن یاد و خاطره قیام سالار شهیدان و یاران باوفایش در مقابل کفار و ملحدان جبار و حکومت فاسد امویان، در نزد خداوند دارای اجر و پاداش زیادی است و چنانکه می دانیم امام حسین(ع) سید شباب اهل بهشت بوده و گریه بر ایشان، گریه در راه خدا و زنده نگه داشتن حق و حقیقت و اسلام واقعی و میراث نبوی یعنی ولایت اهل بیت و ائمه اطهار علیهم السلام است (همت بناری، 1379: 7).

مراحل نهادینه کردن فرهنگ زیست بوم اربعین حسینی از این قرار است:

– شرکت در مراسمات اربعین حسینی: این مرحله، مرحله ظاهری فرهنگ اربعین است و اشاره به شرکت در مراسمات، عزاداری، زیارت و پیاده روی اربعین دارد.

– توجه به معانی، درک و فهم پیام های فرهنگ اربعین حسینی: شرکت در مراسمات و عزاداری نظیر زیارت و پیاده روی اربعین باید با توجه به معانی و تدبر در این واقعه عظیم تاریخی باشد و نوجوانان پیام های ضمنی و آشکار واقعه محرم و عاشورا را درک و فهم باطنی کنند.

– عمل به فرهنگ اربعین حسینی: در این مرحله علاوه بر درک مفاهیم و معانی فرهنگ حسینی باید به آن در جامعه عمل کرد و زندگی عاشورایی را برگزید و آن را درونی کرد. در این مرحله در صورت عمل به دستورات الهی در قالب پیام های ضمنی و آشکار فرهنگ حسینی، آثار و فواید آن همواره در سلامت روحی و روانی و نیز گسترش وظایف دینی نظیر امر به معروف و نهی از منکر، ظلم ستیزی، دوری از ذلت پذیری و خواری، دفاع از آرمان ها و ارزش های دینی و اسلامی، دفاع از مظلومان، شجاعت و فداکاری در راه دین و اسلام، ولایت پذیری و ولایت مداری، وفاداری، حق طلبی و حقیقت خواهی، آزادگی، صبر و پایداری بر مشکلات و مصیبت ها در راه سرافرازی دین، عزتمداری و شرافتمندی، بصیرت و آگاه سازی از اهداف شوم دشمنان، دشمن شناسی، برملاسازی نقشه ها و چهره واقعی دشمن و در نهایت قرب به حق مورد تأکید قرار گرفته است.

روش های تربیتی فرهنگ سازی اربعین حسینی

برای رسیدن به اهداف اسلامی و شیعی از جمله فرهنگ سازی، فرهنگ غنی و متعالی اربعین حسینی، شیوه های آموزشی و تربیتی متنوعی است که هر کدام شرایط و ضوابط خود را دارد. روش های تربیتی فرهنگ سازی اربعین حسینی از این قرار است:

۱- آموزش به شیوه مشاهده و تقلید: مشاهده رفتار به صورت مستقیم و بدون واسطه و تقلید از آن، قدرت اثرگذاری و ماندگاری بیشتری در ذهن مخاطبان دارد. دین اسلام بر آموزش مطالب و ارزش های دینی از جمله مراسمات مربوط به اربعین مانند پیاده روی و زیارت، با استفاده از مشاهده رفتار و تقلید از آن تأکید کرده است.

۲- آموزش به شیوه تکرار و تمرین: برای نشان دادن اهمیت موضوع و هضم آن در ذهن مخاطب، تکرار و تمرین، اهمیت دارد. این مسأله به سبب یادآوری مطالب آموزش داده شده مربوط به فرهنگ اربعین از اهمیت فراوانی برخوردار است.

۳- آموزش خطابه ای: پیامبر دین اسلام علیهم السلام، امامان معصوم علیهم السلام و بزرگان مذهب شیعه، در اجرای روش های تربیتی خود، در مناسبت ها و شرایط گوناگون از خطابه های جذاب و دلنشین با زبانی لطیف و گویا استفاده می کردند. فن خطابه می تواند ابعاد فرهنگ اربعین حسینی را به شیوه مطلوب و آسان در مخاطبان نهادینه کند.

۴- آموزش به شیوه نمایش خود عمل: دین اسلام علاوه بر آموزش نظری از آموزش های عملی به صورت انجام دادن خود عمل (هدف) نیز استفاده می کرد. این شیوه در تحقق اهداف آموزشی و تربیتی و رسیدن سریع به حصول نتایج، بسیار مؤثر است.

۵- آموزش به شیوه غیرمستقیم: برخلاف روش مستقیم در امور دینی و عبادی که گاهی از طرف مخاطبان قابل پذیرش نیست و سرپیچی صورت می گیرد، روش غیرمستقیم به شیوه کنایه ای، شعر، تعزیه، خطاطی، نقاشی، کتابخوانی، سرود، صنایع دستی و سایر موارد، برای نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی، بسیار سودمند است.

مقوله تربیت و تهذیب نفس، از غنی ترین مفاهیمی است که در فرهنگ دینی ما متجلی است. ارباب فضیلت و صاحبان کرامت در سیره علمی و عملی خود به اثبات رسانده اند که حیات انسانی در سایه ارزش های تربیتی مقدور است و انسان با ارزش های تربیتی و اخلاقی از حیات بدوی به حیات طیبه و ابدی گام برمی دارد. در جلوه های تربیتی فرهنگ عاشورای حسینی می توان به رکن آزادگی و عزت مداری بر محورهای تربیت اخلاقی، جمعی و سیاسی اشاره کرد (امیری و محمد شفیعی، ۱۳۹۳: 109).

تحلیل نقش عوامل محیطی خانواده ها در نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی

خانواده، اولین و مهمترین نهاد تربیتی، اجتماعی و فرهنگی در همه جوامع و ادیان به ویژه دین اسلام است. نقش محیط در انتقال و نهادینه کردن ارزش ها و اعتقادات فرهنگی، دینی و عبادی در فرزندان از اهمیت بسیار والایی برخوردار است. لذا محیط خانواده، به عنوان اولین و حساس ترین محیط دینی، تربیتی و اجتماعی فرهنگِ زیست بوم اربعین به عنوان یک مقوله ارزشی و اعتقادی حائز اهمیت است.

خانواده از مهم ترین نهادهای اجتماعی در هر جامعه ای محسوب می شود. اجتماعی شدن در فرهنگ اسلامی همراه با الگوسازی و الگوبرداری از اجتماع کوچک و گرم و پر محبت خانواده صورت می گیرد. ولی خانواده امروزی در یک دگردیسی تاریخی در حال از دست دادن کارکردهای اجتماعی خود است که ناگزیر باید از الگوی زیست دین مدارانه برای رویارویی با مشکلات و حفظ بنیان خود استفاده کند. زیارت و تجمع اربعین نمودی از این الگو است (غیاثی و همکاران، ۱۴۰۰: 219). مهمترین عوامل محیطی خانواده ها در پذیرش فرهنگ اربعین حسینی در نوجوانان به شرح زیر است:

1. میزان رضایت کودکان و نوجوانان از روابط خود با اعضای خانواده و والدین: ارتباطات انسانی و فضای مطلوب روانی – عاطفی درون خانواده ها با کودکان و نوجوانان از عوامل مهم برای پذیرا کردن ارزش های اعتقادی و دینی است. اگر در خانواده ها روابط توأم با حس اعتماد متقابل، احترام به عقاید و ارزش های یکدیگر، احترام به شخصیت و ابراز وجود مهیا باشد، نوجوانان رضایت و آمادگی بهتری برای پذیرش فرهنگ ها و ارزش های اسلامی و اعتقادی نظیر فرهنگ اربعین حسینی را خواهند داشت.

2. میزان انسجام و پیوستگی عاطفی و مذهبی نوجوانان با اعضای خانواده و والدین: درک احساسات و نیازهای عاطفی و روانی و همچنین نیازهای دینی و اعتقادی نوجوانان نظیر محبت، عشق، دوستی، وفاداری، حق طلبی، صداقت، توجه، ایثار، فداکاری، صبر، مشارکت گروهی، حقیقت، عدالت، دگر خواهی، خدا جویی، پرهیزگاری، ایمان و عمل صالح، توکل، نیت و عمل شایسته، تلاش، ادای تکلیف، دوری از دنیاپرستی توسط والدین و دیگر اعضای خانواده در پرورش بعد نگرشی و احساسی و همچنین مذهبی آنان در پذیرش ارزش ها و اعتقادات بسیار مؤثر است.

3. میزان توجه والدین به ارزش ها و اهمیت دادن به اعتقادات، مراسمات و ارزش های مذهبی: فرایند یادگیری و فرهنگ پذیری نوجوانان تا حد زیادی از طریق مشاهده غیرمستقیم و الگوبرداری از خانواده ها صورت می گیرد. این نوع سرمشق گیری در پذیرش و درونی سازی فرهنگ به میزان بالایی تأثیر دارد. خانواده هایی که پایبند به رعایت اصول و اعتقادات ارزشی و دینی هستند و به ارزش هایی نظیر ایام محرم، عاشورا، اربعین و ماه صفر توجه دارند، فرزندانشان نیز راحت تر مسائل ارزشی و اعتقادی را در درون خود پذیرا بوده و الگوبرداری می کنند.

4. امکانات و تسهیلات خانواده برای نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی در نوجوانان: حضور در مراسمات هئیت ها و حسینیه های مختلف مذهبی، زیارت اربعین، شرکت در مراسم تعزیه خوانی، پیاده روی اربعین، الگوبرداری و اسوه سازی از قهرمانان محرم و عاشورا، فضا سازی معنوی، خرید کتاب و سایر محصولات فرهنگی-مذهبی امکاناتی هستند که خانواده می تواند برای نهادینه شدن فرهنگ حسینی استفاده کند.

پیشنهادات

مهمترین توصیه ها و راهکارهای اجرایی نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی در نوجوانان به شرح زیر است:

1. ضرورت آشنایی والدین و خانواده ها با فلسفه، تاریخ و فرهنگ حسینی، ایام محرم، عاشورا، اربعین و ماه صفر.

2. انتقال صحیح فرهنگ اربعین حسینی در محتوای کتاب های درسی نوجوانان.

3. همکاری و برگزاری جلسات صمیمانه خانواده ها با نهادها و افرادی نظیر متولیان امور مذهبی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، ستاد تبلیغات، روحانیون و ائمه جماعت، کارشناسان و مبلغان امور دینی، هئیت ها و حسینیه ها، مداحان اهل بیت علیهم السلام، مطبوعات، کانون های پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مشاوران و متخصصان تربیت دینی، مساجد، معلمان و مربیان پرورشی مدارس، دانشگاه ها و سایر نهادها و ارگان های مربوط در نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی.

4. تهیه و توزیع رایگان کتاب، مجلات و دیگر محصولات متنوع فرهنگی با موضوع فرهنگ اربعین حسینی در بین خانواده ها و نوجوانان.

5. خانواده ها برای نهادینه شدن فرهنگ اربعین حسینی در میان نوجوانان باید از روش هایی نظیر تقلید و مشاهده، تقویت و تشویق، محبت و مدارا، یادگیری ضمنی، ارائه اسوه ها و نمونه های برتر، الگوسازی، فضا سازی معنوی، امر به معروف و نهی از منکر، موعظه و اندرز، فعالیت های متنوع هنری نظیر نقاشی، طراحی، خطاطی، قصه خوانی، داستان ها، نمایش، اشعار، تعزیه خوانی، ثبت خاطره ها، شرکت در مراسمات و عزاداری ها استفاده کنند.

نتیجه

زیست بوم اربعین حسینی، فرصتی برای افزایش مهارت های ارتباطی، تعاملات فرهنگی، کسب تجربه زیست مؤمنانه و اخوت ایمانی فرزندان به عنوان زمینه سازان حکومت مهدوی بر مبنای خادمیت، انتظار، استقامت، مدارا، گذشت و ایثار است. محرم، عاشورا و اربعین در قالب فرهنگ حسینی به عنوان یک قیام الهی و دینی از اهمیت زیادی برخوردار است و درس های نهفته زیادی را به همراه دارد. اربعین حسینی از وجوه ممتاز هجرت در فرهنگ شیعی است که به عنوان بزرگ ترین اجتماع انسانی جهانی برگزار می شود. این اجتماع با شکوه مذهبی علاوه بر دارا بودن وجوه ممتاز مذهبی، واجد پیام های عمیق سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی است. یکی از راه های بررسی وجوه اجتماعی این رویداد، بررسی و مطالعه آن در بستر نهاد خانواده است. خانواده به عنوان اولین و مهمترین نهاد اجتماعی در انتقال و نهادینه کردن امور اعتقادی و ارزشی از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به این مسئله، ایجاد اصلاحات بنیادی به منظور تغییر در نگرش نوجوانان نسبت به محیط خانواده و مناسک مذهبی و همچنین اصلاح روش ها و الگوهای تعاملی – رفتاری آسیب زا میان نوجوانان و والدین می تواند زمینه ساز تحولات اساسی در شخصیت کودکان و نوجوانان شده و نه تنها نگرش آنها را نسبت به صورت ظاهری اعمال اعتقادی، عبادی و دینی در خانواده بهبود بخشد بلکه در جهت گیری اصولی و واقعی نه ریاکارانه به سوی ارزش های اعتقادی، الهی و انسانی آنها را هدایت کند.

منابع

– اسماعیلی، محبوبه و همکاران (۱۴۰۰)، «بررسی رابطه فعالیت های فرهنگی مدارس و تربیت فرهنگی دانش آموزان در آموزش و پرورش منطقه ۵ شهر تهران»، فصلنامه پژوهش های جامعه شناختی، سال پانزدهم، شماره ۳، ۱۱۱-۹۵.

– امیری، سید محمد و محمدرضا محمد شفیعی (۱۴۰۰)، «جلوه های تربیتی قیام عاشورای حسینی(ع)»، کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی.

– تاج بخش، غلامرضا (۱۳۹۹)، «پیاده روی اربعین و ابعاد تربیتی آن»، فصلنامه بصیرت و تربیت اسلامی، دوره هفدهم، شماره ۵۴، ۶۲- ۴۱.

– فتح الله نژاد زنگی آبادی، هادی (۱۳۹۷)، «نقش فرهنگی تجمع اربعین حسینی»، فصلنامه فرهنگ زیارت، دوره دهم، شماره ۳۷، ۵۰- ۲۷.

– غیاثی فتح آبادی، هادی (۱۳۹۶)، «کارکردهای پیاده روی زیارت اربعین در تقویت نهادهای تمدن ساز نوین اسلامی؛ مورد مطالعه: نهاد خانواده»، سومین همایش زیارت اربعین.

– غیاثی، هادی و همکاران (۱۴۰۰)، «واکاوی اثرهای مناسک دینی در زیست خانوادگی، مورد مطالعه آیین پیاده روی زیارت اربعین حسینی»، فصلنامه مطالعات فرهنگ و ارتباطات، دوره بیست و دوم، شماره ۵۶، ۲۴۰- ۲۱۹.

– مجیدی، مهران (1390)، «عشق الهی در مکتب حسینی»، ماهنامه آموزشی و تربیتی پیوند، شماره 386.

– همت بناری، علی (1379)، «امام حسین(ع) و تربیت فرزندان»، ماهنامه کوثر، شماره های 37، 3۸ و 39.

– Ghaffari Hashjin, Z. Mohammadi Khanghahi, M (2019), “Messages of Arbaeen Walking as Media”, International Journal of Multicultural Multireligious Understanding, Volume 6, Issue 6.

– Mojtaba Hasein, U (2018), “A Phenomenological Study of Arbaeen Foot Pilgrimage in Iraq”, Tourism Managment Prespectives, Vol. 26