آیین مقتل خوانی دهه اول محرم در شوشتر

مقدمه

شهرستان شوشتر در شمال استان خوزستان و در جنوب غربی کشور ایران قرار دارد. جمعیت شوشتر بر اساس سرشماری 1385ش، 624 185 نفر بوده است و پنجاه و هفتمین شهر از نظر جمعیت در کشور و در استان خوزستان چهارمین شهر بزرگ از نظر جمعیت محسوب می شود. از نظر طبیعی دامنه پایانی کوه های زاگرس، مرز شرقی آن و رودخانه دز مرز غربی این شهرستان را تشکیل می دهد. شهرستان شوشتر دارای بخش های مرکزی به مرکزیت شوشتر و شادروان به مرکزیت (شُعیبیه) گُوریه[1] «بر وزن حُوریه» است. شوشتر با شهرستان های اهواز، دزفول، مسجدسلیمان، شوش و گتوند هم مرز است (بیات، 1383: 261-259؛ خیاط و عفیفی، 1395: 5).

شوشتر در ادوار تاریخی به عنوان کرسی یا جامع خوزستان یا مرکز این ایالت به شمار می آمده است. در اواخر دوره ساسانی، هرمزان حاکم شوشتر شد و با استفاده از موقعیت ویژه این شهر تسلط و نظارت خویش را بر سایر شهرهای ایالت خوزستان گسترش داد. با ورود تازیان مسلمان به ایران، شوشتر یکی از شهرهایی بود که در برابر یورش تازیان مقاومت کرد. در صدر اسلام، شوشتر شامل مناطقی همچون گتوند، عقیلی[2]، دشت بزرگ، هفت شهیدون، و جلیعه (روستقباد، رستم کواد )، تا نزدیکی های سیا منصور و شاه آباد در نزدیکی دزفول ادامه داشته است و حتی در دوره صفویه بنا بر اسناد به جا مانده از خاندان گرجی تبار و اخوشتی خان که حاکمان شوشتر در سال های 1042- 1167ق بوده اند، اشاره به این دارد که املاک و زمین های بسیار زیادی در مناطق فتح آباد، نجف آباد، شاه آباد و حتی شمس آباد تحت اختیار حاکم شوشتر بوده است. شوشتر مرکزیت خود را در خوزستان تا اواخر قاجار حفظ کرد. بناهای تاریخی این شهر از جمله بازار قیصریه در سال 1329ش توسط شهرداری تخریب شد. قلعه سلاسل نیز بر اثر زلزله و سیلاب در سال های 1342، 1347، 1357ش تخریب شد. در سال های جنگ تحمیلی نیز شوشتر آسیب های فراوانی دید به طوری که رونق گذشته خود را از دست داد. افزون بر این مقاله، نویسندگان در شماره های 47 و 48 فصلنامه آفاق در علوم انسانی، مقالاتی درباره آیین های سنتی شوشتر در محرم به چاپ رسانیده اند.[3]

بافت جمعیتی شهرستان شوشتر

بافت جمعیتی این شهرستان، شامل شوشتری ها در بخش مرکزی و اصلی، بختیاری ها در منطقه صاحب الزمان و بلیتی و عرب ها در شهرک اندیشه و علم الهداء است. روستاهای اطراف شوشتر، مانند عرب حسن و عرب اسد و زهوآباد و بندقیر بیشتر عرب نشین هستند و روستاهای سردارآباد، مهدی آباد، لُنگُر، تبَتِی، قلعه خان، شِلیلی بزرگ و کوچک بیشتر بختیاری نشین هستند. روستاییان شوشتر چون با شهر شوشتر مراوده دارند، گویش شوشتری را متوجه می شوند و تا حدودی می توانند صحبت کنند. در شوشتر گروهی وجود دارند که طِریفی هستند، یعنی اصالتاً عرب بوده اند اما اکنون به گویش شوشتری صحبت می کنند و عموماً زبان عربی را فراموش کرده اند و بیشتر آنها، در تولید لبنیات مشغول فعالیت هستند. مردم شوشتر مانند سایر مردم شهرهای تاریخی افرادی قانع، بردبار، زحمتکش، متعصب در دین و مذهب و پایبند به رسوم و آداب موروثی هستند (نیرومند، 1384: 32). با توجه به پژوهش های صورت گرفته حداقل این مراسم تا اواخر دوره قاجار برگزار می شد. سپس از سال 1345ق/1305ش با تأیید برخی از علما به صورت فعلی برگزار می شود.

در مراسم مقتل خوانی مسجد آل طیب سنت های خاص عزاداری مردم شوشتر مربوط به چند صد سال پیش نیز اجرا می شود که در هیچ جای دیگری جز این مسجد برگزار نمی شود. از اواخر دوره قاجار تا کنون، تنها در 4 سال، به دلیل ممنوعیت برگزاری مراسمات مذهبی در دوره پهلوی اول این مراسم ممنوع شد.

معنای مقتل

مقتل [م ت] (ع آ) جای کشتن و زمینی که در آنجا کسی کشته شده باشد (لغت نامه دهخدا، ذیل واژه). اما در اصطلاح مقتل در مورد کتاب هایی به کار می رود که یک حادثه خونین را شرح دهند و منجر به قتل شخصیتی بزرگ شده باشد، کاری که قبلاً به جای مداحی انجام می شد.

پس از واقعه جانگداز عاشورا در سال 61 هجری، اولین گزارش ها را شاهدان عینی واقعه یعنی خانواده امام حسین(ع) به ویژه زینب کبری(ع) و امام سجاد(ع) به تاریخ ارائه کردند. بعدها این گزارش ها مقتل خوانده شد. ارزش و اعتبار گریه بر امام حسین(ع) از جمله فضیلت های برجسته ای است که ائمه(ع) و عالمان شیعی بر آن تأکید کرده اند، به گونه ای که امام صادق(ع) در این ارتباط می فرماید: «به راستی کسی را که برای حسین(ع) گریه می کند، او می بیند و از روی رحمت و دلسوزی برایش طلب آمرزش می کند » (پیشوایی، 1385: 1/203). به این اعتبار هر نوع مراسم با هدف زنده نگاه داشتن قیام امام حسین(ع) مورد استقبال عموم مردم واقع می شده است. مقاتل بسیاری وجود دارد اما مقتل خوانی مسجد آل طیب شوشتر در هیچ جای ایران با این سبک و سیاق انجام نمی گیرد.

از مراسمات مذهبی شیعیان، ذکر مصائب اهل بیت(ع) خصوصاً واقعه دشت کربلا است که در اصطلاح به آن مقتل خوانی می گویند. تاریخ دقیقی از برگزاری مراسمات مذهبی در ایران وجود ندارد ولی می توان گفت از زمانی که تشیع در بین مردم رواج پیدا کرد، این مراسمات نیز رایج شد. در کتاب تشیع در بختیاری به نقل از مجالس المومنین نوشته شده است که بخشی از مردم شوشتر مذهب تشیع داشته اند ولی با خلیفه شدن سلطان محسن بن سید محمد در دوران مشعشعیان بقیه مناطق شوشتر نیز به مذهب تشیع گرایش پیدا کردند و همچنین با ورود امیر نجم الدین محمود به شوشتر، سادات و علما شوشتر بیش از پیش به تبلیغ مذهب تشیع در مناطق اطراف پرداختند (علیزاده، 1388: 214-205). یکی از عوامل اصلی رواج تشیع در بین مردم بختیاری در دوران حکومت صفوی در قرن نهم علما و روحانیت بوده اند (همان، 209).

آیت الله العظمی آقا سید مهدی آل طیب(ره)

عالم بزرگوار مرحوم آقا سید محمدمهدی آل طیب، ابن سید محمدتقی، ابن سید جعفر، ابن سید حسین، ابن سید طیب، ابن سید محمد، ابن سید نورالدین، ابن العالمه السید نعمت الله جزایری «اعلی الله مقامهم » از علمای محترم و طراز اول شوشتر و از رجال برجستۀ علمی و صاحب فتوا و رساله بوده است.

وی در سال 1311ق در شوشتر متولد شد. پس از طی دروس مقدماتی سال ها از محضر جمعی از علمای اعلام شوشتر مانند آیت الله سید علی اصغر حکیم و عمو معظمشان آقا سید بزرگ آل طیب و مرحوم آیت الله حاج شیخ محمدکاظم حفید، مرحوم حاج شیخ جعفر شوشتری و مرحوم آیت الله حاج شیخ محمدرضا دزفولی بهره مند گردید و سپس رهسپار حوزۀ نجف اشرف شد و سال ها از محضر اساتید بزرگ آن حوزه مانند آقا ضیاءالدین عراقی و سید ابوالحسن اصفهانی بهرۀ فراوان برد و به مقام رفیع اجتهاد نائل آمد و از اساتید معظّم خود و از حاج شیخ محمدرضا دزفولی اجازۀ اجتهاد دریافت کرد و پس از مراجعت از نجف اشرف در شوشتر سکونت گزید و تا آخر عمر به اقامۀ جماعت مشغول و مرجع اُمور شرعیه مردم بود تا اینکه در سال 1363 ق چشم از جهان فروبست.

آرامگاه وی در شوشتر است (معتمدی کاشانی، 1378: 2/ 455). آن فقید سعید در تقوی، ورع و زهد جدیتی کامل داشت و در فن موعظه و خطابه یدی طولا و مؤید من عندالله بود و دارای بیانی نافذ و موقر در دل ها بود (رازی، 1353: 5/ 414).

مجلس روضه خوانی آیت الله آل طیب شوشتری در دهۀ عاشورا

مرحوم آیت الله سید محمد مهدی آل طیب شوشتری که از بزرگان علمای شوشتر و بیت آل طیب بودند، همه ساله مجلس روضه خوانی مفصّلی را برای تجدید اقامۀ عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) در لیالی عاشورا در مسجدشان معروف به مسجد آل طیب برپا می کردند که بسیار معروف و مورد توجه مردم شهر بود و از طبقات مختلف، خاصه اهل علم و فضیلت در آن شرکت می کردند و خودشان نیز منبر می رفتند و بعد از موعظه و ارشاد حاضرین به ذکر مصیبت خوانی[4] می پرداختند (معتمدی کاشانی، 1378: 2/ 455).

سیدمهدی آل طیب شوشتری با توجه به دست نویس های آیت الله حاج سید محمد کاظم آل طیب و برادرشان حجت الاسلام والمسلمین سید مرتضی آل طیب که در بیش از 30 سال پیش نوشته شده اند از بیش از 120 منبع اصلی (مانند قرآن کریم، نهج البلاغه، امالی صدوق، تاریخ طبری، ارشاد شیخ مفید، لهوف سید بن طاووس، مقتل ابی مخنف، کامل الزیارات، خصائص الحسینیه شیخ جعفر شیخ شوشتری، اصول کافی، مقاتل الطالبیین، ابصار العین محمد سماوی و مانند اینها) استفاده کردند که در نوع خود بی نظیر بوده است.

امام خمینی (ره)، بنیانگزار جمهوری اسلامی ایران زمانی که در نجف اشرف تبعید بودند، مرحوم حاج رجب بیداربخت[5] خدمت ایشان شرفیاب می شدند. ایشان از احوالات آیت الله آل طیب، برگزاری مراسمات مذهبی در مسجد آل طیب (خصوصاً مقتل خوانی)، همچنین احوالات علامه کبیر حاج شیخ محمد تقی شیخ شوشتری و اوضاع احوال مردم انقلابی شوشتر را جویا می شدند.[6] مرحوم حاج سید عبدالله شیرازی با گوش دادن به یکی از منبرهای مقتل خوانی مسجد آل طیب شوشتر چنین فرمودند: گمان نمی کنم در هیچ جای عالم به این شکل مقتل خوانی کنند.

مقتل خوانی مسجد آل طیب از اواخر دوره قاجار (بیش از 100 سال) سابقه دارد اما تاریخ دقیقی از مقتل خوانی در این مکان تاریخی وجود ندارد و فقط از سال 1318 تا 1322 به دلیل ممنوعیت برگزاری مراسمات مذهبی تعطیل شد. ایشان در اوایل ممنوعیت در زمان رضا شاه پهلوی، منبر نمی رفتند و روی سجاده به مقتل خوانی پرداختند و بعد با توجه به فشارهای رژیم به طور کامل مقتل خوانی را تعطیل کردند.[7] نقل است در اوایل ممنوعیت مقتل خوانی در مسجد آل طیب در دوره رضا شاه پهلوی از طرف ژاندارمری دو مأمور برای جلوگیری از برپایی مقتل خوانی به مسجد آل طیب فرستاده شد. وقتی آیت الله آل طیب (ره) نمازشان تمام شد بر روی سجاده روبروی مردم نشستند و مقتل خوانی کردند. این دو مأمور بر روی زمین نشستند و چنان اشک ریختند که توان انجام فرمان حکومت یعنی تعطیلی مراسم را نداشتند.[8] معتمدی کاشانی (1378: 2/ 460 ) در کتاب خود می نویسد: پس از ممانعت پهلوی اول، بسیاری از مراسم عزاداری رایج در کشور متروک شده و از بین رفت.

مقتل خوانی مسجد آل طیب توسط مرحوم آیت الله سید محمد مهدی آل طیب شوشتری پایه گزاری شد و بعد از رحلت ایشان برادرشان مرحوم آیت الله سید عبدالاسلام آل طیب شوشتری به مدت 43 سال منبر می رفتند و مقتل خوانی می کردند. بیانات، نصایح و مواعظ منبری ایشان دلنشین و جالب قلوب مستمعین است و در ماه رمضان و ایام عاشورا مسجد ایشان با آن وسعت بسیار، تکمیل می شود و هزاران نفر در خارج و اطراف مسجد از اهالی شهر و اطراف آن برای استفاده حاضر می شوند و صدای ضجه و ناله از مردم بلند می شود. از این جهت بسیار کم نظیر است و منابر مرحوم حاج شیخ جعفر شوشتری را مجسم می کند. مکاشفات و منامات عجیب و غریبی برای ایشان و منابرشان دیده شده است (شریف رازی، 1353: 5/ 415) بعد از رحلت آیت الله سید عبدالاسلام آل طیب شوشتری نیز فرزندشان آیت الله حاج سید محمد کاظم آل طیب شوشتری به مدت 36 سال است که مقتل خوانی می کنند.

نقل است شخصی به نام شیخ محمدجعفر دانشمند معروف به شیخ فرزانه از منبری های بسیار متبحر شوشتر بوده اند و از لحاظ فن موعظه وخطابه یدی طولا و همچنین از لحاظ زیبائی صوت در حد بالائی بوده اند. به طوری که می گویند بیست و چهار مقوم (مقام) شوشتری را مسلط بوده است. ایشان حضرت فاطمه(ع) را به خواب می بیند که گفتند من از این مسجد راضی وخوشحال هستم و مرتب به این مسجد سر می زنم و در مراسمات عزاداری فرزندم حسین حاضر می شوم. ایشان بعد از این خواب جریان را برای مرحوم عباس خیبر که پدر حاج محمد باقر خیبر، از زحمت کشان و مریدان این مسجد، در میان می گذارد و ایشان هم تصمیم می گیرند به خاطر اینکه اسم حضرت فاطمه(ع) بر روی این مسجد بماند، هادی سنگتراش سنگی با عنوان «هذا مسجد الفاطمیه» را بتراشد. این سنگ همچنان در حیاط مسجد موجود است (چراغچی، 1384: 52).

مقتل خوانی سیدالشهداء(ع) به این سبک و سیاق در مسجد آل طیب شوشتر از اواخر دوره قاجار توسط سید محمد مهدی آل طیب و قبل از تعطیلی مجالس روضه توسط خاندان پهلوی، برپا گردید که تا کنون که حدوداً 95 سال از آن تاریخ می گذرد و نسل به نسل این روضه خوانی توسط خاندان آل طیب برگزار می گردد. این مجلس مشتمل بر 12 شب روضه خوانی سیدالشهداء(ع) است که هر منبر در هرشب در رابطه به موضوعی در باب واقعه کربلا است. در قدیم مقتل خوانی مسجد حضرت آیت الله آل طیب 14 شب بوده که امروزه در 12 شب برگزار می شود.

بعد از آقا سید محمد مهدی، برادر ایشان آقا سید عبدالسلام آل طیب عهده دار این امانت شد که 43 سال منبر وعظ ایشان یعنی تا زمان وفاتشان ادامه داشت. در حال حاضر نیز آقا سید کاظم آل طیب فرزند ایشان ادامه دهنده این روضه است. به نقل از سید کاظم آل طیب (آقا سید محمد مهدی )، آوای بلند و رسایی داشت و بُرد صدای ایشان بسیار زیاد بود، به گونه ای که بدون بلندگو صدای ایشان تا فواصل بسیار دور به گوش می رسید. بنا به گفته مرحوم عباس خیبر از خدام و سقایان مسجد که شب ها برای آوردن آب برای مستمعین روضه به رودخانه در نزدیکی قصاب خانه می رفت، صدای ایشان تا آنجا به گوش می رسید. بنا به تحقیقات صورت گرفته تا کنون با این سبک و سیاق مراسم مقتل خوانی امام حسین(ع) در جایی دیده نشده است، بنا به گفته آیت الله سید محمد کاظم آل طیب نوارهایی از مجلس آیت الله آقا سیدعبدالسلام توسط یک روحانی به نام حجت الاسلام رفیعی، که مشهدی بوده و به شوشتر رفت و آمد داشتند، به مشهد نزد آیت الله العظمی حاج سید عبدالله شیرازی[9]، برده شد و ایشان پس از استماع فرمودند تا کنون هیچ مجلس روضه خوانی با این سبک در جهان سراغ ندارم.

افرادی نظیر حاج جواد روشنا (شاعر)، مرحوم آب آب، مرحوم صباغ، مرحوم حاج محمدرضا مؤمن زاده، مرحوم حاج باقر سیار معروف به عبادوز یا چوقا دوز، حاج علی آبیدی مشهور به شاطر علی و در حال حاضر نیز حاج محمد ثمری و حاج عبدالکریم معینی از شعرا و مداحان مشغول به خدمت در این مجلس بودند. از خدام مجلس نیز می توان به مرحوم مشهدی عباس خیبر اشاره کرد که سپس فرزند ایشان مرحوم حاج محمد باقر خیبر عهده دار آن شد. بعد از وفاتشان چون فرزند پسر نداشتند، دامادهایشان وظیفه خدمت دهی به مجلس را بر عهده گرفتند. لازم به توضیح است با توجه به علاقه و اعتماد مردم شوشتر به بانیان این مسجد، در زمان جنگ تحمیلی مسجد آل طیب، پایگاه اصلی جمع آوری کمک های مردمی و طبخ غذا برای رزمندگان بود تا حدی که شهید چمران شخصاً از حاج باقر خیبر که در آن زمان مسئولیت پایگاه کمک های مردمی را برعهده داشتند، تقدیر کردند.

عناوین منبرهای دوازده گانه

شب اول: در فضیلت ایمان و نیز درباره بیعت گرفتن یزید از امام حسین(ع).

شب دوم: گرفتاری اولیای خدا در رأس آن پیغمبران خدا، حوادث و مصائبی که برای امام حسین(ع) پیش آمده است.

شب سوم: حرکت امام حسین(ع) از مکه به کوفه و در نهایت کربلا.

شب چهارم: فضیلت و اجر گریه از خوف و ترس خدا برای آخرت و فضیلت گریه برای امام حسین(ع) که از فضیلت گریه از خوف خدا بیشتر است با استناد به آیات، روایات و احادیث.

شب پنجم: در خصوص اصحاب امام حسین(ع): حبیب بن مظاهر، هلال بن نافع و حُر شهید ریاحی.

شب ششم: قضیه حضرت مسلم به عنوان نایب امام(ع) در کوفه (از زمان دعوت امام(ع) تا شهادت).

شب هفتم: یتیم نوازی و اکرام یتیمان و چگونگی شهادت حضرت قاسم(ع).

شب هشتم: اجر سقایت و آب دادن و چگونگی شهادت حضرت ابوالفضل عباس(ع).

شب نهم: انواع صبر، صبر بر مصیبت، صبر بر معصیت، صبر بر طاعت و چگونگی شهادت حضرت علی اکبر(ع).

شب دهم: مقتل خوانی شهادت حضرت علی اصغر(ع) و شهادت امام حسین(ع).

شب یازدهم: عدل و ظلم، اینکه نیکی و احسان چه اجرهایی دارد و ظلم و مجازات های آن و مقداری از انواع و اقسام ظلم هایی که یزید بعد از شهادت بر اهل بیت(ع) او روا داشتند (شام غریبان).

شب دوازدهم: دفن شهدا و وجود حضرت زین العابدین (ع) که از کوفه به کربلا برای دفن شهدا می آید.[10]

شب سیزدهم و چهاردهم: در باب امر به معروف و نهی از منکر که امروزه دیگر برگزار نمی شود.

بعد از مجلس وعظ، دسته جات سینه زنی و زنجیرزنی به مسجد آمده و تا پاسی از شب مراسم عزاداری ادامه دارد. خاصه در شب عاشورا، که در حال مصیبت خواندن برپا ایستاده و عمامه از سر برداشته و به نحو بسیار محزون و مُبکی مصیبت خوانی می کردند و دست های خود را بر سر زده و می گریستند و موجی از حزن و گریه در دل های حاضرین به وجود می آوردند به طوری که صدای گریه و شیون مرد و زن به آسمان بلند می شد و عدّه ای از فرط گریه غش می کردند. پس از خاتمۀ منبر، آقایان اهل علم به ویژه از بیت آل طیب و دیگر حاضرین در مجلس به سینه زنی و نوحه خوانی می پرداختند (معتمدی کاشانی، 1378: 2/ 456).

متن سخنرانی

سخنرانی در هر شب دارای سه بخش؛ حمد و ثنا، مقدمه منبر و مقتل خوانی و روضه است.

حمد و ثنا: به زبان عربی به همراه ترجمه و متناسب با فضای محرم و توسل به امام حسین(ع) است.

مقدمه منبر: این مقدمه معمولاً حالت وعظ و ارشاد داشته و برپایه آیات شریفه قرآن و روایات رسیده از معصومین به ویژه نهج البلاغه است و رابطه مستقیمی با روضه و مقتل خوانی همان شب دارد.

روضه و مقتل خوانی: این مقتل خوانی به صورت مفصل بوده و از کتب مقاتل متقدم استخراج شده است.

متن و محتوای سخنرانی هر سال ثابت است. لکن جذابیت و معنویت ذاتی کلمات و موضوعات حالت ملال آور نداشته و مستمعین تلاش می کنند برخی جملات را همراه واعظ محترم تکرار و مرور نمایند. با اینکه این متن و مقتل خوانی از اواخر دوره قاجار تا کنون تکرار می شود، آنچنان دلنواز با همان سبک و سیاق قدیمی صورت می گیرد که گویی بار اول است که مستمعین آن را شنیده اند. متن سخنرانی و همچنین وعظ، حالت گفتاری و محاوره ای ندارد و به نوعی مسجع است و از سبک کتب پیشینیان بهره برده شده است. در بخش روضه و مقتل خوانی کلماتی استخدام شده که بار معنایی سوگ و حُزن را به خوبی حمل می کنند.

متن با حالت مسجع

در بخش روضه و مقتل، بُعد حماسی، دلاوری، ایثار، شهامت و شجاعت شهدای دشت کربلا بسیار مورد توجه است. ابتدا به بعد حماسی واقعه پرداخته و آنگاه تراژدی واقعه به بهترین نحو بازگو می شود.

متن با حالت حماسی

تصویر سازی صحنه های پیکار شهدای کربلا به شکلی است که شنونده احساس شوق و شعف می کند، جملاتی که در این بخش مورد استفاده قرار می گیرد در نوع خود، قتال و جنگی شجاعانه را ترسیم می کند و بسیار منحصر به فرد است.

متن تصویر سازی نبرد شهدای دشت کربلا

در این 12 شب حوادث بنیادی نهضت عاشورا به صورت سلسله وار و توصیفی بیان شده به گونه ای که شنونده دید جامعی نسبت به رخدادهای کربلا به دست می آورد. متن مقتل خوانی با انواع تکنیک های موسیقی خوانده می شود. حالاتی چون هدی خوانی، سبک های گفتاری پهلوی، مویه کردن[11] هنگام روضه خوانی تأثیر شگرفی در ارتقاء مصیبت و حالت روحانی شنونده دارد.

ارتباط خاندان آل طیب و ارادت ایشان به دستگاه سیدالشهداء(ع) موجب شده که عامه جامعه خصوصاً مردم قدیمی شوشتر این بیت شریف را، حسینی بخوانند و لذا تأثیر کلام و صدای ایشان در شنونده به صورت خاصی قابل توجه است. تأکید بر بیان رجزهای شهدا، شجاعت و روحیه ظلم ستیزی ایشان به ویژه رجزهای شب عاشورا از زبان سیدالشهداء(ع) فضای معنوی خاصی را نمایان می کند.

غنی ترین شب مقتل خوانی مسجد آل طیب، شب عاشورا است که سرشار از نکات لطیف است. از جمله ویژگی های مقتل خوانی آن شب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

شب عاشورا در کربلا و گفتگوی سیدالشهداء (ع) و حضرت زینب(ع).

صبح عاشورا و رویارویی موعظه آن حضرت با لشکر دشمن و ظهور معجزاتی از سید الشهداء (ع).

لحظه شهادت حضرت علی اصغر(ع).

لحظات وداع حضرت با اهل حرم.

لحظه وداع حضرت با دخترش سکینه(ع) و خواهرش زینب(ع).

ترسیم قتال و بروز شهامت امام (ع) در صحنه نبرد.

لحظه شهادت جانسوزانه عبدالله بن الحسن(ع)، فرزند امام حسن مجتبی(ع).

لحظه شهادت عارفانه امام(ع) در سجده و دگرگونی اوضاع عالم.

این مراسم بخشی از اعتقادات مذهبی، فرهنگی مردم را در برمی گیرد که با توجه به ارادت خالصانه مردم این دیار به اهل بیت(ع) تمامی زندگی مردم را، تحت شعاع قرار می دهد. به گونه ای که مردم با خلوص نیت و تمامی جان و مال خود به استقبال و پیشواز سوگواری اباعبدالله حسین(ع) و یارانش می روند. این مسئله ریشه در اعتقادات مردم منطقه و ارادت ایشان به سیدالشهداء (ع) و سادات آل طیب به عنوان وارثان اهل بیت(ع) است.

نتیجه

این نوع مقتل خوانی به شیوه سنتی منحصر به این مسجد بوده و به صورت موروثی، نسل به نسل واعظین و خدام آن به سیدالشهداء(ع) اظهار ارادت می کنند. در این مراسم سخنرانی، سقایی، خدمت رسانی، مداحی و نظایر اینها رنگ و بوی کاملاً سنتی دارد. همراهی، اتحاد و همدلی مردم به واسطه اعتقادات مذهبی شان به گونه ای است که در این مسجد و جهت این امر، خیل عظیمی از مردم شوشتر و حومه آن برای پاسداشت و جهت عزای امام حسین(ع) و گوش دادن به مقتل خوانی گرد هم می آیند و هر دسته، گروه و یا فردی به نحوی سعی در نشان دادن ارادات خود به اهل بیت(ع) و امام حسین(ع) دارد. به صورتی که مردم به صورت کاملاً خودجوش مواکب کوچکی برای پخش نذری، آب، شربت، چای و مانند اینها برپا می کنند. با توجه به برگزاری مراسم به صورت کاملاً سنتی تا کنون بدعت های جدید وارد این مراسم نشده است. اما بعضی از مراسمات خاص این مسجد در خطر فراموشی قرار دارند. همه ساله توسط هئیت امناء مسجد آل طیب و هیئت های مذهبی، برنامه ریزی مفصلی برای برگزاری هر چه بهتر این بر نامه انجام می گیرد.

منابع

– بیات، عزیزالله (1383)، کلیات جغرافیای طبیعی وتاریخی ایران، تهران، امیرکبیر.

– پیشوایی، مهدی (1385 )، مقتل جامع سیدالشهداء، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

– چراغچی، علیرضا (1384)، خورشید پنهان سید صالح، بی جا، بی نا.

– خیاط، میلاد و محمد ابراهیم عفیفی (1395)، مدلسازی توسعه شهری با استفاده از سنجش از دور و GIS، تهران، ماهواره.

– خیاط، میلاد و مسعود ولی عرب (1399)، «آیین های سنتی محرم»، س 4، ش 47، اندیمشک، فصلنامه آفاق در علوم انسانی.

– ————- (1400)، «آیین های سنتی محرم»، بخش دوم، س 5، ش 48، اندیمشک، فصلنامه آفاق در علوم انسانی.

– دهخدا، علی اکبر (1383)، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و موسسه لغت نامه دهخدا.

– شریف رازی، محمد (1353). گنجینه دانشمندان، بی جا، بی نا.

– علیزاده گل سفیدی، مصطفی (1388 )، تشیع در بختیاری، تهران، سرو چمان.

– مصاحبه با آیت الله سید محمد کاظم آل طیب در سال 1397 شمسی، مسجد آل طیب شوشتر.

– معتمدی کاشانی، حسین (1378)، عزاداری سنتی شیعیان، قم، عصر ظهور.

– نیرومند، محمد باقر (1384)، یادی از شوشتر، تهران، انجمن مفاخر فرهنگی.

پی نوشت ها: