پوکی استخوان بیماری مسری پنهان دنیای امروز

به گزارش خبرنگار حوزه سلامت ایرنا، پوکی استخوان یک اختلال اسکلتی است که با کاهش استحکام استخوان همراه بوده و فرد را در معرض خطر شکستگی قرار می‌دهد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در دنیا حدود ۲۰۰ میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند.

هزینه اقتصادی پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن هم در کشور بسیار بالاست و مطالعات وزارت بهداشت نشان می‌دهد که این هزینه حدود سه هزار میلیارد تومان در سال است که به نظام سلامت و خانواده‌ها تحمیل می‌شود. با وجود بار مالی زیاد پوکی استخوان و شکستگی‌های ناشی از آن، این بیماری قابل درمان است و داروها و درمان مؤثر آن در کشور وجود دارد و در دسترس افراد است اما متأسفانه نسبت قابل‌توجهی از افرادی که پوکی استخوان دارند از بیماری خود مطلع نیستند.

هفته ملی پیشگیری از پوکی استخوان (۲۶ مهر تا ۲ آبان) با عناوین پوکی استخوان و تغذیه، پوکی استخوان و فعالیت بدنی، پوکی استخوان و ویتامین D و نور آفتاب، پوکی استخوان و پیشگیری از سقوط و شکستگی، پوکی استخوان و تشخیص به‌موقع، پوکی استخوان و شروع به‌موقع درمان و پوکی استخوان و پیگیری و تداوم درمان کامل نامگذاری شده تا به اطلاع رسانی در مورد تشخیص به‌موقع و اهمیت درمان این بیماری پرداخته شود.

با افزایش سن، پدیده پوکی استخوان تا حد زیادی قابل انتظار است؛ هرچند این وضعیت قابل پیشگیری یا قابل کنترل بوده، این امر نیازمند رعایت اصول، انتخاب الگوی زندگی سالم، مصرف دارو و اجرای طرح‌های مراقبتی است.

برخی از پزشکان بر این باورند که پوکی استخوان بیماری است که با کم شدن توده استخوان و نابودی ساختمان بافت استخوان توصیف می‌شود که منجر به شکستگی استخوان و افزایش خطر شکستگی لگن، ستون فقرات و مچ دست می‌شود.

به گفته آنان، این عارضه به تعبیری بیماری خاموش و شایعترین بیماری متابولیک استخوان‌ها در بدن است که تا پیدایش شکستگی در استخوان یا کشف تصادفی این بیماری در هنگام سنجش تراکم استخوان هیچ علامت و نشانه واضحی برای اثبات بیماری وجود ندارد.

پریوش شیری کارشناس برنامه پییشگیری و کنترل بیماری‌های اسکلتی عضلانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این زمینه گفت: پوکی استخوان یا استئوپروز مشکل شایع نظام‌های بهداشتی است که این بیماری شایعترین بیماری متابولیک استخوان بوده و به عنوان اپیدمی پنهان دنیای امروز از آن نام می‌برند.

میزان شیوع پوکی استخوان در زنان۶۲درصد و در مردان ۲۴ درصد گزارش شده است که این شیوع با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد به گونه‌ای که در زنان بالاتر از ۷۵ سال شیوع پوکی استخوان به بیش از ۸۰ درصد می‌رسد

وی با اشاره به نتایج مطالعات انجام شده در مورد سالمندان بالای ۶۰ سال کشور افزود: میزان شیوع پوکی استخوان در زنان۶۲درصد و در مردان ۲۴ درصد گزارش شده است که این شیوع با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد به گونه‌ای که در زنان بالاتر از ۷۵ سال شیوع پوکی استخوان به بیش از ۸۰ درصد می‌رسد.

این کارشناس، شکستگی لگن و به دنبال آن ناتوانی افراد را به عنوان مهمترین عارضه پوکی استخوان برشمرد و اظهار داشت: افزایش جمعیت سالمند دنیا از یک سو و شهرنشینی از سوی دیگر باعث سیر صعودی شیوع پوکی استخوان در بسیاری از کشورهای جهان می‌شود.

وی بار اقتصادی ناشی از پوکی استخوان در کشور  را  براساس مطالعات انجام شده بسیار زیاد و نزدیک به ۴۰۰ میلیون دلار در سال عنوان کرد.  

شیری، علل ایجاد پوکی استخوان را به دو دسته قابل تغییر و غیرقابل تغییر تقسیم‌بندی کرد و از عوامل قابل تغییر به اصلاح رژیم غذایی، فعالیت فیزیکی، عدم مصرف سیگار و الکل اشاره کرد.

وی عوامل غیرقابل تغییر را شامل افزایش سن، نژاد، عوامل ژنتیک، جنسیت و سابقه خانوادگی شکستگی برشمرد.

سنجش تراکم استخوان، استاندارد طلایی برای تشخیص پوکی

این کارشناس تصریح کرد : درمان پوکی استخوان با هدف تثبیت یا افزایش توده استخوانی، حفظ یا بهبود کیفیت استخوان و جلوگیری از سقوط مبتلایان انجام می‌شود و سنجش تراکم استخوان، استاندارد طلایی برای تشخیص پوکی استخوان به حساب می‌آید.

شیری، مصرف کافی کلسیم و ویتامین D را  جنبه اساسی در هر برنامه پیشگیری یا درمان پوکی استخوان در هر سنی عنوان کرد و افزود: براساس دستورالعمل کشوری توزیع مکمل کلسیم برای گروه سنی سالمند (بالای  ۶۰سال) در مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت به میزان روزانه یک عدد رایگان توزیع می‌شود.

به گفته وی، مکمل ویتامین D نیز ماهانه یک قرص ژله‌ای ۵۰ هزار واحدی به عنوان دز پیشگیری از کمبود ویتامین D در گروه‌های سنی جوانان، میانسالان و سالمندان توزیع می‌شود.

مکمل ویتامین D نیز ماهانه یک قرص ژله‌ای ۵۰ هزار واحدی به عنوان دز پیشگیری از کمبود ویتامین D در گروه‌های سنی جوانان، میانسالان و سالمندان توزیع می‌شود.

شیری از برنامه‌ریزی وزارت بهداشت برای آموزش تعدادی از پزشکان شاغل در مراکز خدمات جامع سلامت خبر داد که به زودی به عنوان پزشکان منتخب، امر تشخیص، درمان و ارجاع بیماران دچار پوکی استخوان را انجام خواهند داد.  

توصیه هایی برای پیشگیری از پوکی استخوان و جلوگیری از سقوط سالمندان

وی به منظور پیشگیری از پوکی استخوان و جلوگیری از سقوط سالمندان توصیه کرد: به میزان کافی کلسیم مصرف کنند. بزرگسالان ۵۰ سال به بالا، روزانه باید ۱۲۰۰میلی گرم کلسیم دریافت کنند. این مقدار باید از رژیم غذایی و مصرف مواد غنی از کلسیم شامل لبنیات، مغزها و دانه‌ها تامین شود.

شیری اظهار داشت: در صورت عدم تامین این میزان در رژیم غذایی مصرف مکمل‌های کلسیم توصیه می‌شود همچنین افراد باید از مصرف سیگار و نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنند.

این کارشناس ادامه داد: از مکمل‌های ویتامین D استفاده کنند. این ویتامین نقش اصلی در جذب کلسیم و سلامت استخوان دارد و در عملکرد عضلات، برقراری تعادل و پیشگیری از سقوط مؤثر است. کمبود ویتامین D در بیماران مبتلا به پوکی استخوان  و شکستگی مفصل ران شایع است و اثربخشی درمان ضد پوکی استخوان را دچار اختلال می‌کند.

گرچه پیاده‌روی به تنهایی نمی‌تواند تراکم استخوان را تغییر دهد ولی می‌تواند پیشرفت از دست رفتن استخوان را مهار کند

شیری خاطرنشان کرد: باید به طور منظم ورزش کنند. ورزش منظم (به طور مثال ۳۰ تا ۴۰ دقیقه پیاده روی سه تا چهار روز در هفته) برای سلامت استخوان لازم است؛ گرچه پیاده‌روی به تنهایی نمی‌تواند تراکم استخوان را تغییر دهد ولی می‌تواند پیشرفت از دست رفتن استخوان را مهار کند.

به گفته وی همه افراد با توجه به سن و شرایط جسمی باید با کمک یک فرد متخصص برنامه ورزشی مناسب و منظم در برنامه زندگی خود بگنجانند.  

شیری یادآور شد: افراد مبتلا به پوکی استخوان برای پیشگیری از سقوط و  شکستگی استخوان باید عوامل خطر در محیط زندگی خود  را شناسایی و اصلاح کنند. این اصلاحات شامل استفاده از نرده کنارپله‌ها، استفاده از دستگیره مناسب در حمام و دستشویی، تامین نور مناسب در اتاق خواب، حمام و راه پله و رفع نقایص بینایی و شنوایی فرد مبتلا است.

پوکی استخوان در زنان بسیار شایع‌تر از مردان است

حسن براتی متخصص ارتوپدی، جراحی استخوان و مفاصل نیز  درباره اختلال اسکلتی پوکی استخوان که در زنان به ویژه پس از سن یائسگی بسیار شایع‌تر از مردان است، گفت: این اختلال ناشی از کاهش تراکم و استحکام استخوان‌هاست و به دنبال کمبود ویتامین D به صورت پوکی استخوان شدید و خفیف بروز می‌کند که حتما باید کنترل شود. از همین رو برای زنانی که به علت پوشش، کمتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند، مصرف مکمل‌های دارویی ضروری است.

وی با اشاره به وجود ویتامین D در مواد غذایی روزانه همچون سبزیجات و لبنیات، اظهار داشت: در کنار این مواد طبیعی، مصرف مکمل‌های دارویی همچون کلسیم و ویتامین D، هم به صورت خوراکی و هم تزریقی به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه بنا به دستور پزشک توصیه می‌شود. انجام آزمایش تراکم استخوان در بازه زمانی هر ۶ ماه تا یکسال یک بار، ارزیابی میزان اثربخشی این داروها را امکان‌پذیر می‌کند.

این پزشک تصریح کرد: انجام آزمایش‌ها از جمله آزمایش خون برای پایش میزان ویتامین D موجود در بدن به علت احتمال وجود کمبود شدید یا حتی مسمومیت دارویی ناشی از زیاده‌روی در مصرف مکمل‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است.

انجام آزمایش‌ها از جمله آزمایش خون برای پایش میزان ویتامین D موجود در بدن به علت احتمال وجود کمبود شدید یا حتی مسمومیت دارویی ناشی از زیاده‌روی در مصرف مکمل‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است
براتی درباره عوارض این اختلال تصریح کرد: پوکی استخوان منجر به شکستگی‌های ناشی از عدم کفایت استخوانی به‌ویژه در قسمت فوقانی بازو، مچ دست و ناحیه لگن می‌شود. این اتفاق در افراد دچار پوکی استخوان حتی بر اثر ضربه‌ای کوچک بروز می‌کند که گاهی نیاز به درمان جراحی دارد.

متخصص ارتوپدی با بیان اینکه شکستگی‌های ناحیه لگن ممکن است با مرگ و میر همراه باشد، افزود: پوکی استخوان به علت بالابردن ریسک شکستگی و عوارض جبران ناپذیری که به همراه دارد، باید پیشگیری شود.

براتی، ضمن ارائه هشدار نسبت به مصرف بی‌رویه مکمل ویتامین D که تجویز آن با شیوع بیماری کرونا در کشور و ارائه گزارش‌هایی مبنی اثربخشی این مکمل در پیشگیری از ابتلا به کووید-۱۹ رو به افزایش است، تاکید کرد: ویتامین D به هیچ وجه نباید خودسرانه مصرف شود زیرا عوارض شدیدی به همراه دارد. به طور کلی در صورت نبود ناراحتی‌های اسکلتی، سطح ویتامین D در بدن بانوان بالای ۴۰ سال و مردان بالای ۵۵ سال، هر ۶ ماه یکبار با انجام آزمایش خون باید مورد بررسی قرار گیرد.