عدد و آمار گویاست؛ برآشفتگی چرا؟/پاسخ ایرنا به روزنامه خراسان

«آمار و ارقام ساختگی»، «غیرمنصفانه»، «سیاسی بودن»، «تنظیم عجولانه» از جمله صفاتی است که روزنامه خراسان در شماره امروز خود، شنبه دوازدهم شهریورماه به گزارش ایرنا نسبت داده است. این صفات محملی را فراهم کرد تا مطلب این روزنامه با عنوان «پاسخ به شبهه‌افکنی ایرنا» به یکی از سوژه‌های بی‌بی‌سی فارسی تبدیل شود و اتهامی سنگین و بی‌شرمانه را به دولت سیزدهم روانه کند.

خراسان مدعی است گزارش ایرنا سعی در فرار به جلو دارد و در نهایت، بردن رسانه‌ها به موضعی تدافعی و غیرنقادانه و خاموش کردن چراغ نقد و مطالبه در روزنامه‌های کشور است و خطر خفقان در نقد و مطالبه از دولت را به همراه داشته باشد.

عجبا به این تحلیل و اسفا به این نگاه که یک گزارش آماری که واجد نکات مثبت پرشماری است، این چنین می‌بینند.

روش جمع‌آوری و تحلیل داده

ایرنا در هفته دولت، محتوای «تیتر اصلی» روزنامه‌های سراسری پرشمارگان کشور در رابطه با عملکرد دولت سیزدهم را در بازه زمانی اول شهریور ۱۴۰۰ تا ۳۱ مرداد ۱۴۰۱ مورد بررسی قرار داد.

دفتر پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا بر اساس رویکرد تحقیقی بر پایه دیتا ژورنالیسم تصمیم گرفت همزمان با هفته دولت، به بررسی روزنامه‌های پرشمارگان منتشر شده در یکسال گذشته بپردازد. ۲۳ روزنامه پر مخاطب انتخاب و تیتر یک آن از اول شهریور ۱۴۰۰ تا اول شهریور ۱۴۰۱ مورد بررسی قرار گرفت.

این بررسی توسط تیمی از پژوهشگران انجام شد که با سلایق و دیدگاه‌های مختلف سیاسی در  مجموعه حاضر، مشغول به فعالیت هستند. برای بررسی تیتر یک روزنامه‌ها، تیم حاضر در مرحله نخست به سایت اختصاصی روزنامه‌ها مراجعه و در صورت عدم دسترسی به آرشیو سایت، از سایت جار یا پیشخوان استفاده کرد.

در تعریف تیترهای تخریبی/سیاه‌نمایی با توجه به مرز نزدیک «نقد و تخریب» پژوهشگران بر اساس استفاده از واژه‌های منفی به‌کاربرده شده در تیتر یک و «بار معنایی» آن واژه‌ها، تیتر را تخریبی برآورد کرده و شاید بتوان گفت این موضوع می‌تواند موجب اعمال سلیقه پژوهشگر در انتخاب مقوله نقد یا تخریب شده باشد. هرچند ممکن است پژوهشگری، تخریب/سیاه‌نمایی را در حد نقد ارزیابی کرده باشد.

پاسخ به نکات مطرح شده در گزارش روزنامه خراسان

در خصوص بند مربوط به تعداد شمارگان روزنامه‌ها:

در مجموع ۶ هزارو ۲۹۰ نسخه از شمارگان روزنامه‌ها در بازه زمانی مورد نظر مورد بررسی قرار گرفت. پژوهشگران در زمان مورد بررسی، به غیر از روزهای تعطیلی و بین تعطیلی که روزنامه‌ها منتشر نشدند با مواردی مواجه شدند که روزنامه‌ها بنا بر هر دلیل انتشار نیافته است؛ به طور مثال روزنامه آرمان ملی که از ۲۶ اسفند ۱۴۰۰ تا ۴ اردیبهشت ۱۴۰۱ انتشاری نداشته است و یا فعالیت روزنامه سازندگی که برای مدتی متوقف شده بود.

بنابراین، نمی‌توان فرمول یا عدد مشخصی را برای تعداد نسخه‌های چاپ شده در بازه زمانی یک‌سال گذشته برای همه روزنامه‌ها اعمال کرد.

در خصوص بند مربوط به جمع درصد محتوای تیترِ یک روزنامه «سیاست روز»:

بررسی‌ها نشان داد، هنگام درج اعداد مربوط به نمودار گرافیکی(نمودار محتوای «تیتر یک» به تفکیک روزنامه‌ها) متاسفانه در یک اشتباه تایپی، ۱.۹ درصد به ۹.۱ درصد تبدیل شده آن هم در حالی که در نمودار رسم شده، هیچ ایرادی وجود ندارد و نمودار بر مبنای عدد ۱.۹ رسم شده است.

در بند بعدی گزارش خراسان، به موضوع اشتباه «درصد تیترهای تخریبی روزنامه شرق» پرداخته شده است. این ایراد در اعداد اعلام شده برای رسم نمودار محتوای تیتر یک روزنامه‌ها بوده و سهوا عدد دیگری درج شده بود که در جدول نمودار نیز آن رقم اشتباه (۳۴ درصد) درج شده که رقم صحیح کمتر از یک درصد بوده و در سایر نمودارهای مندرج در این گزارش، ارقام مربوط به روزنامه شرق دقیق و درست بوده است.

نکته مهم آنکه، در بررسی محتوای تیتر یک، هر روزنامه جداگانه بررسی شده است.(نسبت به خود روزنامه) اما در موضوع «تخریبی/سیاه‌نمایی»، مجموعه روزنامه‌های مورد بررسی،‌ سنجیده شده که از مجموع ۱۷ تیتر تخریبی همه ۲۳ روزنامه بررسی شده، کدام روزنامه‌ بالاترین میزان تعداد تیترهای تخریبی را داشته‌ است.

در ارتباط با تعداد نسخه‌های چاپ شده روزنامه خراسان در بازه زمانی یکسال گذشته:

پژوهشگران ایرنا تیتر یک نسخه‌های منتشر شده این روزنامه در بازه زمانی اول شهریور ۱۴۰۰ تا اول شهریور ۱۴۰۱  را بررسی کردند در حالی که در گزارش روزنامه خراسان بازه زمانی اول شهریور ۱۴۰۰ تا ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ مورد توجه قرار گرفته! که این امر موجب اختلاف ارقام گزارش ایرنا و گزارش روزنامه خراسان شده است.

نکته دیگر،‌ ایراد در گزارش روزنامه خراسان است که اعلام کرده تعداد تیترهای مرتبط با عملکرد دولت در این رسانه در بازه زمانی که خود روزنامه به آن اشاره کرده، ۱۹۴ تیتر بوده که شامل ۸۳ تیتر اقتصادی، ۸۲ تیتر اجتماعی، ۱۱ تیتر سیاست خارجی و ۶ تیتر موضوع‌های علم و فناوری بوده است که مجموع این ارقام بر خلاف گفته روزنامه خراسان، ۱۸۲ تیتر می‌شود و با رقم ۱۹۴ تیتر اعلام شده در گزارش منافات دارد.

بنا بر درخواست روزنامه خراسان در گزارش منتشر شده چهار تیتر با محتوای تخریب/سیاه‌نمایی در زیر آورده شده؛ این در حالی است که پژوهشگر ایرنا در مراجعه به متن سایر گزارش‌های این روزنامه به عبارت‌های منفی درباره عملکرد دولت مواجه شده اما از آنجایی که هدف بررسی، فقط تیتر یک روزنامه‌ها بوده از آن به عنوان گزارش تخریبی، چشم‌پوشی کرده است. خوانندگان قضاوت کنند آیا این تیترها، نقد و مطالبه‌گری محسوب می‌شود یا تخریب و سیاه‌نمایی؟

۱_ «دارو را بازیچه نکنید» ۱۷ فروردین ۱۴۰۱

۲_ «دولت بازنشستگان را از سر باز کرد»، ۱۲ مرداد ۱۴۰۱

۳_ «مانع نشوید؛ حمایت پیشکش» در۱۳ بهمن ۱۴۰۰

۴_ ۷۰ به ۳۰ به ضرر جیب و جان مردم

در پایان خطاب به همه همکاران، فعالان و مدیران عرصه مطبوعات به ویژه همکاران روزنامه خراسان، می‌گوییم که تنها راه نجات روزنامه‌نگاری در کشور، حرکت به سوی قالب‌ها و روش‌های نوینی از جمله دیتاژورنالیسم است. با سنگ‌اندازی و مانع‌تراشی، پیشرفت رسانه‌ای را کُند نکنیم. جای نقد و بررسی، سؤال و ارزیابی، تأمل و تحقیق همیشه و همواره وجود دارد اما بی‌انصافی و اتهام‌زنی، مجال کوتاه همفکری و همسویی برای اعتلای یکپارچگی جامعه و حل مسائل مردم را سلب می‌کند.