پژوهشگری برای زدودن تحریفات عاشورا

اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا در تلاش است تا در سلسله مطالبی یاد و اثر استادان و پژوهشگران ایران اسلامی را که بر اثر بیماری کرونا از دنیا رفتند، زنده کند. در این مطلب به بررسی زندگی و فعالیت‌های علمی و پژوهشی حجت‌الاسلام «مهدی پیشوایی» پرداخته شده است.

تولد و تحصیلات

مهدی پیشوایی در ۱۳۲۱ در مشکین‌شهر به دنیا آمد. پدرش علیقلی به عنوان روحانی آنجا شناخته می‌شد. مهدی تاریخ تولدش را بنابر آنچه پدرش پشت قرآن نوشته بود، روز دوشنبه ۱۷ ربیع‌الاول سال ۱۳۶۰ق برابر با پاییز ۱۳۲۰ خورشیدی می‌داند که البته با تاریخ شناسنامه‌ای‌ او تفاوت دارد. 

پیشوایی با اتمام تحصیلات ابتدایی و به سفارش آیت‌الله «علی مشکینی» به حوزه علمیه قم رفت و در آنجا مشغول به تحصیل شد.

او هنگامی که در قم بود و در سال‌های اولیه طلبگی، سفرهای مختلفی برای تبلیغ و تبیین تاریخ و حماسه عاشورا به شهرهای مختلف انجام داد.

فعالیت‌های علمی و پژوهشی

یکی از مهمترین کارهایی که حجت الاسلام پیشوایی انجام داد، فعالیت‌های علمی و پژوهشی به خصوص در زمینه تاریخ اسلام بود. در همین ارتباط از اواخر دهه ۴۰ شمسی با ماهنامه «درس‌هایی از مکتب اسلام» همکاری کرد که این همکاری علاوه بر عضویت در هیات تحریریه شامل مدیریت داخلی آن مجله نیز می‌شد.

حجت الاسلام پیشوایی علاوه بر همکاری با ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، سال‌ها با موسسه «در راه حق» نیز همکاری داشت.

مدیریت گروه پژوهشی تاریخ موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) و سردبیری فصلنامه علمی تخصصی «تاریخ در آینه پژوهش» از جمله دیگر فعالیت‌های علمی و پژوهشی این استاد تاریخ اسلام است.

وی علاوه بر فعالیت‌های اشاره شده، در مراکز علمی دیگری همچون دانشگاه علم و صنعت تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، دانشگاه قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (ع)، دارالشفاء قم و نیز رادیو معارف، به عنوان کارشناس عالی تاریخ و سیره، خدماتی چشمگیر به جامعه ارائه داده است.

انگیزه فعالیت‌های پژوهشی در زمینه تاریخ اسلام

حجت‌الاسلام پیشوایی انگیزه خود را از تالیف و پژوهش در زمینه تاریخ اسلام، اصلاح برخی از نادرستی‌ها در کتاب‌ها و مقاتل دانسته و در این خصوص گفته است: بنده در ایامی که به تبلیغ می‌رفتم، مانند بسیاری از مبلغان آن دوران از کتاب‌ها و مقاتل قدیمی استفاده می‌کردم اما به مرور زمان مطالعاتم در زمینه تاریخ اسلام بیشتر شد و متوجه نادرستی بسیاری از مطالب درج شده در این کتاب‌ها و مقاتل شدم که کم کم اعتمادم از این کتاب‌ها سلب شد و هر چه بیشتر در مسائل تاریخ اسلام پیش می‌رفتم متوجه ضعف و سُستی مطالب این کتاب‌ها می‌شدم و دیگر این مطالب و تذکر به روضه‌خوان‌ها مرا خسته کرده بود تا اینکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کتاب‌هایی در زمینه تحریفات عاشورا نوشته شد و انتقادات وسیعی در این زمینه به وجود آمد و روشنگری‌­هایی از سوی آیات عظام و علماء و اندیشمندان حوزوی در جامعه صورت گرفت.

چنین وضعیتی باعث می‌شود که به مرور زمان این فکر در حجت‌الاسلام پیشوایی تقویت شود که باید طلاب و مبلغان جوان از کتاب‌های قوی و غنی استفاده کنند اما باید کتاب معتبری در اختیار آن‌ها گذاشت تا با بنیه علمی و قوی بالای منبر رفته و روضه‌خوانی کنند که این استاد دست به پژوهش برای تالیف چنین کتاب‌هایی زد و در این حوزه هم موفق بود.   

آثار و تالیفات

حجت‌الاسلام پیشوایی بیش از ده کتاب در حوزه تاریخ اسلام از خود به یادگار گذاشته است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود؛

تاریخ اسلام از جاهلیت تا رحلت پیامبر اسلام (ص): این کتاب در پنج بخش اصلی و شانزده فصل به تاریخ صدر اسلام می‌پردازد. نویسنده در این اثر سعی کرده است، برای هر یک از اجزا و تفاصیل حوادث عصر نبوی منابع جداگانه و متنوعی ذکر کند. شواهد و مویدات قرآنی و حدیثی در سراسر کتاب، حوادث را از شکل گزارش صرف بیرون آورده و تحلیل و بررسی مناسب برخی حوادث و توجه به شبهات پیرامون هر موضوع نیز قابل توجه است.

قهرمانان راستین: کتاب نوشته خالد محمد خالد مصری و ترجمه حجت‌الاسلام پیشوایی است که شرح حال و زندگی هشت تن از شخصیت های برجسته صدر اسلام و شاگردان ممتاز مکتب تربیتی پیامبر اسلام (ص) را به رشته تحریر در آورده است. در این کتاب نکات برجسته و فرازهای جالب زندگی پرافتخار و درخشان آنها به سبک داستان و در عین حال توام با تجزیه و تحلیل خاصی به رشته تحریر درآمده است.

ارزیابی انقلاب حسین (ع): این کتاب در سه بخش اصلی به ارزیابی و تبیین نهضت عاشورا به رشته تحریر در آمده است. در این کتاب به مباحثی همچون «شرایط سیاسی و اجتماعی انقلاب امام حسین (ع)»، «موجبات و انگیزه‌های انقلاب» و «آثار و نتایج انقلاب امام حسین (ع) در حیات جامعه اسلامی» پرداخته شده است.

زندگی امام حسن (ع) : پرچم‌دار صلح و آزادی: این کتاب به بررسی زندگانی امام حسن (ع) از ولادت تا شهادت می‌پردازد. نویسنده در این کتاب به مباحثی همچون «فریادرسی امام حسن (ع) برای محرومان اجتماع»، «بررسی علل صلح امام حسن (ع) از نظر سیاست خارجی و داخلی»، «زندگی خانوادگی دومین امام (ع)» و اینکه «چرا امام حسن (ع) صلح کرد و امام حسین (ع) قیام» پرداخته است.

از جمله دیگر کتاب‌های حجت‌الاسلام پیشوایی می توان به «مبارزات مسلمانان ترکستان»، «شخصیت‌های اسلامی شیعه»، «سیره پیشوایان»، «شام سرزمین خاطره‌ها»، «مقتل جامع سیدالشهدا»، «رابطه انقلاب‌های شیعه با عقیده به انتظار و …» اشاره کرد.

مقالات: از استاد پیشوایی نزدیک به ۲۰۰ مقاله علمی و تخصصی یا ترویجی به چاپ رسیده است که از جمله آنها می‌توان به «ریشه‌های تاریخی و زمینه‌های اجتماعی عاشورا؛ نقش جبرگرایی در توجیه حادثه عاشورا؛ اربعین حسینی در نگاه تاریخی؛ از سلطان عبدالحمید تا وارثان آتاترک؛ ابو ایوب انصاری در جنگ قسطنطنیه؛ ارزش‌های اخلاقی در مسلخ سیاست جهانی؛ پیشاپیش حوادث؛ دوره فتنه و شبهه؛ راه‌های نفوذ اسرائیلیات در تاریخ اسلام؛ گفتگو میان اسلام و مسیحیت؛ نقش شیعه در تمدن اسلامی؛ مبارزات و انقلاب‌های شیعیان (سلسله مقالات ترجمه و اقتباس از کتاب «جهاد الشیعه» تألیف دکتر سمیرة مختار اللیثی)؛ «طلوع و غروب امپراتوری عثمانی» (سلسله مقالات)؛ نقد دیدگاه گلدزیهر درباره آگاهی پیامبر از آینده دین خود؛ تاملی در آثار و اندیشه‌های ابن خلدون؛ نقد و نظری بر کتاب «تاریخ اسلام» تالیف دکتر محمود طباطبایی؛ نقد و ارزیابی کتاب «تاریخ اسلام؛ از بعثت تا غیبت» تألیف دکتر زرگری نژاد» اشاره کرد.

درگذشت

سرانجام این استاد و پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام در ۲۳ مرداد ۱۴۰۰ بر اثر ابتلا به ویروس کرونا چشم از جهان فروبست.