«ایرانوتریوم» فسیل‌ ایرانی – مراغه‌ای مقیم پاریس

به گزارش ایرنا این فسیل بخشی از جمجمه و فک کرگدن ایرانی است که برای نخستین‌بار در سطح کشور با کاوش در منطقه فسیلی مراغه که به بهشت دیرینه‌شناسان جهان شهرت دارد، کشف شد و اکنون نمونه‌های دیگری از آن هم در موزه فسیل مراغه در معرض دید علاقه‌مندان تاریخ طبیعت و میهمانان نورزی قرار دارد. 
دکتر «مجید میرزایی»، دانش‌آموخته دوره دکتری دیرینه‌شناسی از دانشگاه «هلسینکی» فنلاند و عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان در مورد «ایرانوتریوم» اینگونه بیان می‌کند که «این فسیل مربوط به بزرگترین کرگدن از میان چهار گونه دیگری است که حدود هشت میلیون سال قبل در ایران زندگی می‌کردند».
به گفته وی سال‌ها پس از کشف این موجود در ایران، نمونه‌های دیگری از آن در رسوبات اندکی قدیمی‌تر در منطقه «لینیشا»ی چین کشف شد که نشان می‌دهد جانور ایرانی ما در اقصای چین منشا گرفته و سپس به سرزمین ما کوچ کرده بود. 
وی ادامه می‌دهد: آثار یافت شده از «ایرانوتریوم» در چین نشان می‌دهد که موجودات نر این حیوانات بسیار بزرگ‌تر از ماده‌ها بوده‌اند و می‌توان ارتفاع ۲ متری و طول چهار متری را برای «ایرانوتریوم» نر متصور شد. 
دکتر میرزایی اضافه می‌کند: کرگدن‌های شاخ‌دار ایران شامل ۲ یا سه جنس و گونه بودند که بزرگترین آنها «ایرانوتریوم» به شمار می‌رود و جمجمه بزرگ این موجود که برای نخستین‌بار در مراغه کشف شد، اکنون زینت‌بخش موزه تاریخ طبیعی پاریس است. 
وی کشف فسیل کرگدن‌های ۲ شاخ دیگر از منطقه فسیلی مراغه را نیز یادآوری کرده و بیان می‌کند: این جمجمه‌ها از معدود نمونه‌های کامل یافت‌شده از این موجودات است که در ردیف آثار قدیمی کشف‌شده از منطقه فسیلی مراغه قرار دارد. 
«ایرانوتریوم» چگونه در پاریس جا خوش کرد؟
در سال ۱۸۹۷ میلادی دیرینه‌شناس فرانسوی با همکاری «دِمورگان» در منطقه مراغه فعالیت، و در سال ۱۹۰۴ یک گروه دیرینه‌شناس در ۱۲ منطقه حفاری کردند و نمونه‌های فسیلی بزرگ را از کرج‌آباد، رودخانه مردق، کوپران، شلیوند، کرمجوان و غرب شهر مراغه یافتند.
«مک‌کوئینم» آن‌ها را در سال‌های ۱۹۰۶- ۱۹۰۵ مطالعه کرد و گزارش آن در سال ۱۹۲۴، ۱۹۲۵ چاپ شد؛ او در سال ۱۹۰۸ و ۱۹۱۱ یک کلکسیون تأسیس و گزارشی منتشر کرد که در این گزارش هفت فامیل، ۲۶ جنس و ۳۲ گونه از فسیل‌های پستانداران را به‌همراه دو جنس از فسیل پرندگان معرفی کرد که این کلکسیون هم‌اکنون در موزه تاریخ طبیعی پاریس موجود است و گمان می رود که در میان آنها جمجمه کرگدن ایرانی هم وجود داشت.
برخی دیگر از منابع غیررسمی هم ادعا می‌کنند که نخستین قطعه‌های مربوط به سنگواره «ایرانوتریوم» را «رولن دومکنم» باستان‌شناس فرانسوی که «شوش» و «چغازنبیل» را کاوش کرد و به «لوور» برد، طی سال ۱۹۰۸ از منطقه فسیلی مراغه کشف کرد اما از آنجایی که وی دیرینه‌شناس نبود، گزارش ناقصی از این فسیل داشت.   
اما کرگدن‌شناس و رئیس منطقه فسیلی مراغه به گزارش‌های رسمی در سطوح بین‌المللی تاکید دارد و می‌گوید: دیرینه‌شناسان آمریکا در سال ۱۹۷۴ به صورت رسمی «ایرانوتریوم» را ثبت و نامگذاری کردند؛ این نوع از کرگدن دندان‌های بزرگ و پیچیده دارد و پس از ایران در یونان، ترکیه و چین هم کشف شد. 
به گفته «غلامرضا زارع» در گذشته گروه‌های مختلف کشورهای خارجی از جمله دیرینه‌شناسان هلندی و فرانسوی بعد از کاوش و مطالعه فسیل‌های منطقه مراغه، نگهداری آنها را به موزه تاریخ طبیعی پاریس سپرده‌اند و در حقیقت «ایرانوتریوم» با نقش‌آفرینی دیرینه‌شناسان اروپایی در فرانسه جا خوش کرده است. 
وی اضافه می‌کند: برخی دیگر از فسیل‌هایی که برای رکورد به اروپا منتقل شده نیز در قالب یک غرفه در «برلین» نگهداری می‌شود و یکی از اساتید مراغه‌ای دانشگاه فنی تهران تا چند وقت پیش مسئولیت آن غرفه را بر عهده دارد و اکنون اطلاعات دقیقی از آن در دست نیست. 
وی که مطالعات تخصصی خود را روی کرگدن ایرانی همچنان ادامه می‌دهد، در ادامه بیان می‌کند: طی یک سال اخیر بیش از ۱۲ جمجمه کامل کرگدن از منطقه فسیلی مراغه به دست آمده که در دست مطالعه است و یک غرفه کامل از کرگدن ایرانی نیز در موزه فسیل مراغه به نمایش گذاشته شده است. 
تراکم بالای فسیل مهره‌داران هفت تا ۹ میلیون ساله، منطقه فسیلی مراغه را به بهشت فسیل‌شناسان تبدیل کرده و دنیای پر رمز و راز حیواناتی چون فیل، زرافه، ببر دندان شمشیری، انواع گاوها، آهو، کرگدن و اسب را پیش‌روی دیرینه‌شناسان جهان قرار داده اما در میان همه این فسیل‌ها، آثار به جامانده از میمون‌ها و کرگدن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.   
«منطقه فسیلی مراغه» به اذعان کارشناسان جزو پنج منطقه پر اهمیت دارای فسیل مهره‌داران جهان به شمار می‌رود و از نظر ذخیرگاه دیرینه‌شناسی و مطالعه جغرافیای دیرینه صفحه «اوراسیا» دارای اهمیت ویژه‌ای است تا جایی که با کاوش و استخراج جدید نمونه‌های موجود در سایت مراغه، می‌توان به معرفی بیش از پیش ظرفیت‌های جهانی رسید.
به گفته مسئولان امر و بر اساس تحقیق‌های زمین‌شناسی و فسیل‌شناسی، فسیل حیواناتی که از منطقه فسیلی مراغه استخراج شده، به اجداد حیوانات امروزی در آفریقا تعلق دارد و همین موضوع مطالعات دیرینه‌شناسی در این کهن‌شهر جذاب‌تر کرده است تا جایی که مرکز تحقیقات دیرینه‌شناسی کشور نیز مراغه استقرار دارد.
منطقه فسیلی مراغه در مسیرهای مهاجرتی پستانداران دوران سوم یعنی مسیرهای مهاجرتی مابین اروپا، آفریقا و آسیای شرقی قرار دارد و گونه‌زایی جانوران فسیلی (پستانداران) در میوسن فوقانی نوار آذربایجان به خصوص در سایت مراغه نیز بر اهمیت آن افزوده است.
تراکم بالای قطعات فسیلی در واحد حجم لنزهای فسیلی، پراکنش وسیع لنزهای فسیل مهره‌دار در مساحت حدود ۴۰ هزار هکتار، تنوع بالای گونه‌های جانوری موجود در لنزهای حفاری شده و دسترسی نسبتا آسان به لنزهای فسیل مهره‌دار و حفظ شدگی مناسب قطعات فسیلی در سایت مراغه نسبت به سایر سایت‌های فسیل مهره‌داران جهان نیز موجب شده است تا بر اهمیت آن افزوده شود.