نزول قرآن ارزش شب قدر است

محمود مهدوی دامغانی، قرآن‌پژوه و مترجم قرآن کریم، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی درباره ارزش والای شب قدر در تربیت اسلامی به آیه اول سوره دخان اشاره و اظهار کرد: «حم …؛ سوگند به كتاب روشنگر که ما آن را در شبی مبارک فرو فرستادیم».

وی تصریح کرد: از کودکی به یاد دارم که در خراسان و مشهد معمول نبوده است که بگویند ماه رمضان، بلکه همیشه عبارت این بوده است که بگویند ماه مبارک است. فراموش نمی‌کنم که به ما گفته می‌شد با آمدن ماه مبارک افطاری می‌دهیم و مهمانی داریم، هر کار پسندیده‌ای که دلتان بخواهد برایتان انجام می‌دهیم و در زبان ما خراسانی‌ها، ماه رمضان به نام ماه مبارک معمول بوده است.

این مترجم قرآن کریم بیان کرد: در روایات نیز هست که هرگز رمضان را به تنهایی نگویید، رمضان برخلاف آنچه که لغت‌شناسان به معنای گرما، تفت معنی کرده‌اند، از نام‌های ویژه الهی و چنانکه در قرآن آمده است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ؛ ماه رمضان ماهى است كه قرآن در آن نازل شده است».

مهدوی دامغانی درباره ارزش والای شب‌های قدر به سوره «قدر» اشاره و اظهار کرد: از سویی خداوند برای شب قدر چنان ارزشی قائل شده که قرآن را در آن شب نازل کرده است، همچنین در سوره دخان از این شب به‌عنوان مبارک به‌صورت مؤنث «لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ» یاد کرده است.

شب قدر شیطان گریزان است

وی درباره ارزش شب قدر در ادبیات عرب افزود: از جمله آثار پر ارزش عرب کتاب «ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب» اثر ابومنصور عبدالملک ابن محمد بن اسماعیل ثعالبی نیشابوری (۳۵۰- ۴۲۹ ق/ ۹۶۱- ۱۰۳۸م) است مشتمل بر مضاف و مضاف‌الیه‌ها و اسم‌های منسوب مهمی که تا روزگار مؤلف، در کتب تاریخی، جغرافیایی و ادبی متداول بوده است. در راستای شب‌ها، نخستین اضافه ای را که او ذکر می‌کند «لیلة القدر» است و اشعاری را به عربی می‌آورد که شب قدر شبی است که شیطان در آن گریزان است و از ایجاد زحمت برای مؤمنان جلوگیری می‌شود. در شعری با این مضمون آورده است: «مخاطب من جوانمردی است که اموالش از دست او فرار می‌کنند، می‌روند، همان‌طور که شیطان در شب قدر گریزان و سرگردان است».

مهدوی دامغانی ادامه داد: ثعالبی درباره پوشیده بودن منزلت شب قدر به این صورت آورده است که مردی می‌خواهد درباره بلندمرتبگی خودش سخن بگوید، می‌گوید من در میان مردم پنهانم چون شب قدر، همان‌گونه که شب قدر پوشیده است، من هم در میان مردم ارزشی ندارم و پنهانم، اما قدر من هم به بلندمرتبگی شب قدر است.

این مترجم قرآن درباره شب قدر در ادب فارسی افزود: در میان ادیبان فارسی کمتر کسی به اندازه حافظ به شب قدر توجه دارد و در غزلی آورده است: «دوش وقتِ سَحَر از غُصه نجاتم دادند/واندر آن ظلمتِ شب آبِ حیاتم دادند …چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی/آن شبِ قدر که این تازه براتم دادند».

وی درباره پذیرش دعا در شب قدر گفت: حافظ چه زیبا بیان می‌کند: «آن کیست کز روی کرم، با ما وفاداری کند/ بر جای بدکاری چو من، یک دَم نکوکاری کند/دلبر که جان فرسود از او، کام دلم نگشود از او/نومید نتوان بود از او، باشد که دلداری کند» در مورد شب قدر گفته که عنایات الهی بندگان را در می‌يابد و مورد رحمت قرار می‌گیرند. ابیات دیگر او درباره شب قدر که بسیار مشهور است: «شب وصل است و طی شد نامه هجر/سلام فیه حتی مطلع الفجر» البته نمونه‌های بسیار دیگری در  شعر حافظ در این‌باره وجود دارد.

دعا کردن وظیفه ما در شب قدر است

مهدوی دامغانی با اشاره به متون تفسیری برای کسانی که امکان استفاده از تفاسیر عربی را دارند، تفسیر مجمع البیان شیخ طبرسی(متوفی ۵۴۷) را توصیه و بیان کرد: او درباره وظایف ما در شب قدر در این تفسیر ارزنده سخن گفته است، از جمله دعا کردن و از حق تعالی مسئلت کردن، همچنین در تفسیر تبیان شیخ طوسی آمده است، اما برای کسانی‌که می‌خواهند از تفاسیر فارسی استفاده کنند، شاید نثر زیبای میبدی در کشف الاسرار، همچنین نثر زیبای ابوالفتوح رازی در تفسیرش از بهترین منابعی است که در راستای عظمت شب قدر سخن آمده است.

وی افزود: کتاب‌های مخصوصی درباره فضیلت سه ماه رجب، شعبان و رمضان تحریر شده است، از جمله شیخ صدوق، محدث شیعه کتابی دارد که نیکی‌ها و برکات سه ماه را مفصل آورده است، به‌عنوان مثال عبادت شب قدر برتر از هزار ماه است و اساساً اینکه خداوند در سوره قدر فرموده است: لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛ شب قدر از هزار ماه بهتر است».

مهدوی دامغانی بیان کرد: از لحاظ سیاق آیات قرآن خداوند متعال در موارد بسیار مهم به پیامبر اسلام(ص) از باب عظمت آن مسئله می‌فرماید: چگونه دراین باره می‌اندیشی؟ چنانکه فرموده است: «وَ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الْفَصْلِ؛ فکر کرده‌ای که روز رسیدگی به حساب‌ها چگونه است؟ همچنین در آیه‌ای فرموده است: «وَ مَا أَدْرَاكَ مَا الْقَارِعَةُ» این ترکیب ماادراک خطاب به وجود پیامبر اکرم(ص) نه از باب نیاز آن حضرت، بلکه از آن باب است که به در بگویند و دیوار بشنود و این خطاب‌ها برای این است که ما متوجه شویم و عمل کنیم.

این مترجم قرآن اظهار کرد: شب قدر چنان ارزشی دارد که خداوند متعال در آیات سوره قدر  می فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛ ما آن(قرآن) را در شب قدر نازل كرديم و تو چه می‌دانى که [منزلتِ] شب قدر چیست، شب قدر از هزار ماه بهتر است»، زیرا فرشته بزرگ روح و دیگر فرشتگان در آن شب به زمین نازل می‌شوند، برکات الهی را به بندگانی که در آن شب به عبادت مشغول باشند، ارزانی می‌دارند و عنایت خداوند آن‌ها را در بر می‌گیرد و بهره‌مند می‌شوند.

وی به نقل از تفسیر مجمع البیان که مطلبی را به‌عنوان‌ آگاهی ما آورده، اشاره کرد و گفت: وقتی به حضرت ختمی مرتب(ص) گفته شد در روزگاران گذشته برخی افراد در عمر طولانی خود که بیش از صد سال بوده، عبادت می‌کردند و پیامبر اکرم(ص) به پیشگاه حق تعالی عرضه داشتند: بار خدایا معمولاً عمر امت من این مقدار نیست که کسی هزار ماه زنده باشد و به همین دلیل خداوند به پیامبر(ص) نوید عنایت فرمود که شب قدر، شبی است که از هزار ماه ملل دیگر برای مسلمانان ارزنده‌تر است.

مهدوی دامغانی ادامه داد: در آیه ۵ سوره قدر «سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ؛ آن [شب]، تا سپیده دم، امن و سلامتی است» واژه سلام در این آیه درودی است که حق تعالی بر تمامی بندگان نیکوسرشت و پاکیزه‌ای که در شب قدر به عبادت می‌پردازند، محسوب می‌شود. ثواب تلاوت قرآن و خواندن سوره قدر در شب قدر معادل با عبادت هزار ماه است و خداوند به حضرت ختمی مرتبت(ص) فرمود که دل خوش دار که عنایت من بر امت تو بسیار فراوان است.

وی با اشاره به اینکه بیشتر روایات شیعه و اهل سنت درباره شب قدر مربوط به دهه سوم ماه رمضان است، بیان کرد: در پاره‌ای روایات شب‌های ۱۷، ۱۹، ۲۱، ۲۳، ۲۵ و ۲۷ ماه رمضان را شب قدر دانسته‌اند، اما در روایاتی از سوی ائمه شیعه، به ویژه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شب ۲۱ و شب ۲۳ تعیین شده است و در پاسخ کسانی که می‌خواستند یک شب را بر دیگری برتری دهند، بیان می‌کردند چه زحمتی دارد که هر دو شب را به عبادت بپردازید، به‌ویژه آنکه سنت نبوی آن بود که از شب ۲۱ بستر استراحت خویش را جمع می‌کردند و محکم کمر به عبادت می‌بستند، همچنین ائمه اطهار(ع) آن شب قدر را احیا می‌داشتند.

مهدوی دامغانی ادامه داد: اساساً شاید ترکیب شب زنده‌داری مأخوذ از کلمه احیایی است که اعراب برای این شب مبارک به کار برده‌اند. میبدی در کشف الاسرار می‌نویسد: گرچه تردیدی داریم که این سوره مبارکه مکی است یا مدنی، اما از نظر علمای شیعه این سوره مکی است و در مکه نازل شده است.

وی گفت: باید از پیشگاه خداوند بخواهیم که توفیق عبادت باطنی و راستین و توجه به الطاف الهی  را در این شب داشته باشیم. بار خدایا نظر لطفی به ما بگردان، «من نگردم پاک از تسبیحِشان/ پاک هم ایشان شوند و دُرفِشان»،  «من نکردم خلق تا سودی کنم/ بلکه تا بر بندگان جودی کنم» تفضل و عنایت خداوند در شب‌های قدر بر جامعه بشریت، اسلام، تشیع و به‌ویژه ایرانیانی که پاسدار مکتب تشیع و پاسدار مکتب نوروز بوده‌اند و امسال همزمان بودن بهار طبیعت با بهار عبادت به بندگان این توفیق را ارزانی دارد تا به پیشگاه الهی عرضه داریم: «کار من از دست شد، گر تو نگیریم دست/چون که ندارد کران وادی هجران»

انتهای پیام