تهدیدهای فضای مجازی برای خانواده مقاوم

به گزارش خبرنگار ایکنا، نهمین پیش نشست همایش بین‌المللی «خانواده مقاوم» با عنوان «خانواده مقاوم و کنشگری فرهنگی در فضای مجازی» دوشنبه ۶ آذر با سخنرانی حجج اسلام حمید برزکار، علی قهرمانی، عسکر درخشانی‌دوست و محمد کهوند برگزار شد.

حجت‌الاسلام قهرمانی، پژوهشگر سواد رسانه در این نشست درباره تهدیدهای فضای مجازی برای خانواده گفت: ما با پدیده‌ای مواجه هستیم که همه آن بالفعل نیست، یعنی بخشی از آن عملیاتی شده و فعال است و تولید محتوا و زیست مجازی در آن رخ می‌دهد و آنچه قرار است اتفاق بیفتد، رخ نداده است.

وی افزود: با توجه به وضعیتی که فضای مجازی دارد، اگر خانواده بخواهد، خود را از آسیب‌ها مصون بدارد، باید چه کند؟ بیشتر بیماری‌هایی که مرتبط به حوزه شناخت، ادراک و روان هستند، به دلیل رواج فضای مجازی رخ داده است؛ چرا که این فضا، نوع الگوریتم‌ها، نوع تعامل و … باعث می‌شود این بیماری‌ها از نظر میزان و شدت افزایش پیدا کنند.

حجت‌الاسلام قهرمانی ادامه داد: ما پدیده‌ای داریم که پیکره آن می‌خواهد متاورس باشد و زنجیره خود را کامل کند، مثلاً بدون اینکه به بانک مراجعه کنم و نیاز به پول حقیقی داشته باشم، بتوانم خرید و فروش کنم. حتی فرد و گرمای دست او را حس کنم. اگر این زنجیره کامل شود و اصالت پیدا کند، باید برای آن برنامه‌ریزی کرد. 

وی تصریح کرد: فلسفه حاکم بر رسانه‌ها و فناوری‌های نو، اگوئیسم یعنی من و خواسته‌های من و به نوعی خودپرستی است. این انسان به عنوان هسته اولیه، تعریفش از خود، نشان می‌دهد که دچار تغییر هویتی است. هنوز متاورس اصلی نیامده است و بخشی از آن آمده و انسان‌ها را دچار تغییر هویتی کرده است.

حجت‌الاسلام قهرمانی در ادامه گفت: در جامعه‌ای که اکنون زندگی می‌کنیم، مانند این است که روی یک قطعه یخ شناور در قطب هستیم. ما در بستری زندگی می‌کنیم که مبتنی بر داده است و حکمرانی داده در اختیار مدیریت داده است و نمود جدید آن در سطح کاربری این است که هر روز تعریف جدیدی از خود دارم. این طور نیست که تعریفی که دیروز از یک مسئله داشتیم، امروز هم همان تعریف باشد. بنابراین اگر این بستر را نشناسیم و ندانیم چگونه نظام مسائل را تغییر می‌دهد، نمی‌توانیم آسیب‌های آن را پیشگیری کنیم.

این پژوهشگر تأکید کرد: اگر فضا را جهانی نبینیم از آن آسیب می‌بینیم. اما باید راهبردهای خودمان را داشته باشیم. یکی از راهبردهای قرآنی، هجرت را داریم، چرا باید خانه‌ای بسازیم که زیر آب فرو برود. البته این به معنای آن نیست که برای دوره گذار برنامه‌ای نداشته باشیم. وقتی ایرانی‌ها دیدند که پلتفرم‌های خارجی آسیب‌زا و تخریب‌کننده هستند، پلتفرم جدیدی مانند ایتا را طراحی کردند، البته برخی هم مانند روبیکا توجهی به مسئله آسیب‌زا بودن نداشتند. وقتی می‌گوییم روبیکا، فضای مناسبی نیست و همان اینستاگرام آفلاین است. بهانه می‌آورند که فعلاً می‌خواهیم مخاطب از فضای آسیب خارج شود و بعداً این فضا را پاکسازی کنیم. در حالی که این طور نمی‌شود و الگوریتم برنامه، برای عرضه خود است. چه فرقی می‌کند، فرد خود را در اینستاگرام یا شبکه داخلی عرضه کند.

زبان مفاهمه نسل جدید را پیدا کنیم

حجت‌الاسلام برزکار، مدیر پایگاه خبری صدای حوزه در ادامه این نشست گفت: اگر دنبال فلسفه فضای مجازی باشیم، باید در ابتدا اهالی فضای مجازی را بشناسیم. نسل جدید در فضای مدرن منجر به خلق زبان جدیدی شده‌اند و دستگاه معرفتی جدیدی  پیدا کرده‌اند. ما اگر زمانی می‌گفتیم باید در راه آرمان‌ها مقاومت کرد، همه این جمله را می فهمیدند، مقاومت یعنی امام حسین(ع)، یعنی چگوارا و …، اما نسل جدید ممکن است تصور کنند یک قطعه الکترونیکی است و یا چرا باید مقاومت کرد، چرا امتیاز ندهیم و چرا کشور یکپارچه بماند و چرا برای حفظ تمامیت ارضی اصرار می‌کنید؟ در واقع در این دستگاه معرفتی جدید، بسیاری از تابوهای ما شکسته است و از اینها گذر کرده‌اند. 

وی افزود: اگر ما بپذیریم که تفکر و زبان جدید ارتباط وثیقی با هم دارند و تفکر نوعی گفت‌وگوی درونی با واسطه‌گری زبان است، اهمیت آن بیشتر می‌شود و زبان جدید دنیای معرفتی جدیدی است که باید با آن‌ها مفاهمه کرد. محصولات مصرفی و ادبیات آن‌ها را فهمید تا بدانیم آن‌ها چه موجوداتی هستند و چه تأثیراتی پذیرفته‌اند.

حجت‌الاسلام برزکار ادامه داد: زبان جدید و فضای تفکری جدید، ریل جدیدی است و اگر در ریل قبلی شکست خورده‌ایم، سعی کنیم در این ریل پیروز شویم و ارتباط ایجاد کنیم. در واقع نمونه عینی آن جوانی است که وقتی می‌داند او را می فهمید از موضع خود پایین می‌آید و گفت‌وگو می‌کند. 

وی تصریح کرد: خانواده می‌تواند با استفاده مفید از این ابزارها این تهدید را به فرصت تبدیل کند. وقتی پدری فرزندش را می‌فهمد و او را درک می‌کند، می‌داند که این فضا چند مرجعیتی است و متوجه است که فرزندش درگیر بلوغ زودرس است و به همین دلیل زود عصبانی می‌شود و باید او را دید. بنابراین وقتی مقتضیات فضای جدید را بدانیم، این نسل را خواهیم فهمید. بعد از طی این مراحل، فهم زبان و فضای اتمسفر آن‌ها فراهم می‌شود.

وی در ادامه گفت: خانواده می‌تواند کارکردهای خود را به عنوان یک فرصت تلقی کند و برای این کار باید فضای مجازی را بشناسد و نسبت به مخاطبانش زبان مشترکی را پیدا کند و شرایط مخاطب را درک کند، از این رو با کنار گذاشتن فضای مجازی نمی‌توان مسئله‌های آن را حل کرد.

آسیب‌های فضای مجازی

حجت‌الاسلام درخشانی، مدرس سواد رسانه در ادامه این نشست تخصصی خانواده مقاوم بیان کرد: وقتی یک کالای مصرفی یا فرهنگی یا پلتفرم و … را بررسی می‌کنیم، از سه جهت می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد؛ یکی هدف تولیدکننده، مصرف‌کننده و توزیع‌کننده است، دوم کالا، محتوا و جزئیات آن و سوم آثار آن است که مربوط به آثار مثبت و پیامدهای منفی آن می‌شود. اگر به فضای مجازی به عنوان یک پل نگاه کنیم، در امتداد فضای حقیقی است و این طور نیست که دو فضا داشته باشیم که به تدریج رشد می‌کند و به سمت متاورس می‌رود. از این رو برای شناخت آسیب‌ها باید ابتدا هدف تولیدکننده و چرایی ساخت کالا و سپس محتوا و اجزای آن بررسی شود. بعد می‌توانیم یک حکم بدهیم که آیا مناسب شرایط ایرانی و اسلامی ما هست یا خیر.

وی با اشاره به فرق بین اهداف و آثار افزود: اهداف مسائلی است که طراح و تولیدکننده روی آن برنامه‌ریزی می‌کند، آن را بسازد، اما آثار، ملازم با هدف، خاستگاه و میل تولیدکننده نیست. وقتی به آثار و آسیب‌های فضای مجازی نگاه می‌کنیم، از یک سو بحث فردگرایی مطرح می‌شود که جامعه و افراد را به سمت تفرد و انزوا می‌برد. وقتی کاربران فضای مجازی را بررسی می‌کنیم، روند کاربران ما از کنش‌های اجتماعی در محیط فضای فیزیکی به انزوا کشیده می‌شوند. اثر دیگر این است که روابط عاطفی در خانواده به هم می‌ریزد و مودت و رحمتی که بین والدین و فرزندان وجود دارد، به سردی می‌گراید و افراد یک خانه، فضای محرمانگی و خصوصی دارند که پسر نسبت به این فضا در مقابل پدر یا مادر حالت تدافعی نشان می‌دهد و آن روابط گرم و مودت از بین می‌رود.

حجت‌الاسلام درخشانی ادامه داد: یکی دیگر از آثار، فضای زندگی دوم(last second) است که فرد دو فضا برای زندگی دارد و این ویژگی باعث بحران هویت و دوگانگی و توهم می‌شود و فرد به زندگی خود و ارتباطش با اطرافیان به صورت یک فرد واحد، با هویت مشخص نگاه نمی‌کند. اطلاعات سطحی و مرجعیت علمی شبکه‌های مجازی آسیب دیگری است که در گذشته فرزندان به حرف‌های والدین گوش می‌کردند، اما اکنون پاسخ سؤال‌های خود را از فضای مجازی می‌خواهند و با جواب‌های متعددی مواجه هستند که خود از بین آن‌ها دست به انتخاب می‌زنند، در واقع مرجعیت علمی در فضای مجازی برای آن‌ها ایجاد شده است.

وی در ادامه افزایش خطرات حریم خصوصی و قبح‌زدایی از برخی مفاهیم زندگی آسیب‌های دیگر فضای مجازی است، مثلاً ازدواج مشروعیت خود را از دست می‌دهد و ازدواج‌های سفید رواج می‌یابند. دوستی متأهلین با دختران و پسران مجرد نیز بسیار رواج یافته است. در واقع با این کار روابط تبدیل به ارتباطات شده است، یعنی روابط صمیمی مشروع بین افراد تبدیل به ارتباطات با افراد گوناگون شده است. 

چرا فرزندان به موبایل وابسته‌اند

حجت‌الاسلام کهوند، فعال سواد رسانه با اشاره به زمینه‌ها و عوامل آسیب‌زا در فضای مجازی گفت: سال‌هاست نظام حکمرانی از قالب حکمرانی کشورها به حکمرانی کمپانی‌ها تغییر یافته است، در سده اخیری که نهاد خانواده مسئله‌دار شده است، این حکمرانی فرآیند دیگری را طی کرده است. شرکت‌های خارجی نظیر بلک راک، ونگارد، فیدلیتی و … توانستند سهام عمده شرکت‌های مؤثر دنیا در حوزه سبک زندگی را خریداری کنند. این شرکت‌ها 55 شرکت هستند و بیش از 500 میلیون دلار دارایی دارند که در اختیار صهیونیست‌ها(نه به معنای اسرائیل) است و اغلب مدیران آن‌ها یهودی صهیونیست هستند. کمپانی‌های بزرگ تولید سلاح را هم ببینید، سهام‌دار اصلی این شرکت‌ها هستند و یا شرکت‌های مطرح بازی و رسانه هم برای آن‌هاست. در عرصه فیلم، سریال، موسیقی و …نیز 5 شرکت مشخص عمده فیلم و سریال‌های دنیا را مدیریت می‌کنند. درواقع این گروه، مانند فرعونی هستند که یک استثمار بی‌نظیر را در دست گرفته‌اند و برای اضمحلال خانواده برنامه‌ریزی می‌کنند.

وی ادامه داد: وقتی درباره خشونت در بازی‌ها صحبت می‌کنیم، آمریکا رتبه اول را دارد و موارد متعددی وجود دارد که یک دانش‌آموز، همکلاسی‌ها و معلمان خود را با همین سلاح‌ها می‌کشد و بررسی‌ها نشان می‌دهد، اینها گیمر حرفه‌ای کنسول بوده‌اند، بنابراین تأثیر خشونت در بازی‌های رایانه‌ای را نباید نادیده گرفت.

حجت‌الاسلام کهوند گفت: چرا فرزندان ما به موبایل وابسته هستند؟! وقتی در معماری کوچه امن را حذف می‌کنید، یا دکور خانه را به قدری شلوغ می‌کنید که کودک فضای بازی ندارد، یا حیات را از ساختار معماری حذف می‌کنید و زیرساخت‌های اقتصادی را به سمتی سوق می‌دهید که فرزندآوری کم می‌شود و از نظر توسعه زیاده‌خواهی شرایط را طوری می‌کنید که والدین آن قدر کار کنند که فرزند در خانه تنها بماند، گزینه دیگری غیر از موبایل نمی‌ماند. 

وی تصریح کرد: فناوری در 6 حوزه به خانواده لطمه می‌زند؛ مدیریت، اینکه چه کسی فناوری را مدیریت می‌کند. یک پیام‌رسان داخلی 45 میلیون نصب فعال در ایران دارد و 60 میلیون نصب در تلگرام وحود دارد که فضای محتوایی آن‌ها متفاوت است. با وجود اینکه بخش قابل توجهی از مخاطبان آن‌ها مشترک هستند، اما فضای فعالیت متفاوت است. در ایتا می‌بینید که کشور گل و بلبل است، ولی در تلگرام ایران چند بار در روز در حال شکست و نابودی است. دوم ساختار فناوری است. یعنی هر فضایی نیاز به ابزارهای خاصی دارد. یک یوزر در توییتر انتقادی کار می‌کند و در اینستاگرام لحظه‌نگاری می‌کند. سوم فرآیند و نحوه توزیع فناوری است. ما در خانواده خود بسیاری از مسائل را رعایت می‎‌کنیم، مثلاً استفاده از چاقو را فرهنگ‌سازی نمی‌کنیم، بنابراین باید هیئت و ساختار استاندارد باشد. در ایران 24 میلیون خانواده وجود دارد و اگر در هر خانواده چند چاقو وجود داشته باشد، تعداد آن‌ها چند ده میلیون چاقو می‌شود، بنابراین چقدر می‌تواند تهدیدکننده باشد؟ در واقع ابزار به صورت درست در اختیار فرد قرار می‌گیرد و نباید کالای غیراستاندارد را فرهنگ‌سازی کرد، فرهنگ‌سازی فقط برای کالای استاندارد است. جاده غیراستاندارد را باید استاندارد و عیب وسیله را برطرف کرد. مورد دیگر قوانین و مقررات است که قطعاً به استفاده از ابزارها جهت می‌دهد. محتوا نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. دنیای بازی، دنیایی است که برای انتقال سبک زندگی بهینه است و گیمر در دنیای بازی درگیر گیم پلی است و نظام اندیشه در آن تأثیرگذار است. پس باید همه این شش عامل را مورد توجه قرار دهیم.

فرصت همزبانی با نسل جدید

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام برزکار تصریح کرد: این فناوری فرصت همزبانی را خلق کرده است، اما تهدید بزرگی برای امر تبلیغ دینی وجود دارد که من اسم آن را کالایی شدن مباحث دینی می‌دانم. یعنی بسته‌های محتوای دینی تولید می‌شود و سلبریتی‌های حوزوی این محتوای دینی را ارائه کرده و سلبریتی‌طور رفتار می‌کنند که این تهدید بزرگی است و اگر به آن توجه نکنیم به انقلاب ماهیتی می‌رسیم. بنابراین اگر فرد مؤمن در میدان فضای مجازی، منش دینی خود را حفظ نکند، دجار بحران هویتی خواهد شد.

وی افزود: قرار بود فقط زبان نسل جدید را بفهمیم نه اینکه مثل آن‌ها شویم. مبلغ دینی و والدین باید به رابطه با نسل جدید توجه کنند. اتفاق مهم قطع رابطه است و نباید به اینجا ختم شود. همین ارتباط اندک، بسیاری از مسائل را به سامان می‌کند و در همین ارتباط دوسویه بسیاری از مسئله‌ها را پیدا می‌کنیم؛ چرا که بسیاری از مسئله‌ها متفاوت شده است و برای هر کس باید نسخه جداگانه پیچید، همزیستی کرد و گام به گام پیش رفت.

این کارشناس سواد رسانه گفت: ما با یک مثلث تهدید و تحدید مواجه هستیم، رسانه، مدرسه و فردگرایی. مدرسه زندگی را محدود می‌کند و 12 سال زندگی قطع می‌شود و مدرسه باعث توقف زندگی دانش‌آموز می‌شود. رسانه به عنوان والدسوم بوده و محدودشده است و باید برای آن‌ها برنامه‌ریزی کرد. مبلغ می‌تواند مدرسه را محلی برای زندگی کند و رسانه می‌تواند در این زمینه نقش‌آفرین باشد و مبلغ با استفاده از رسانه در فضای مجازی و تبلیغ مجازی ورود کند.

حجت‌الاسلام برزکار با بیان اینکه مهم این است که طلاب رسانه‌ای تراز اول نیستند و همچنان اجتهاد سنتی را اصل می‌دانیم، بیان کرد: برای اینکه قصه خانواده مقاوم جا بیفتد، بهترین راهبرد، راهبرد خروج از انفعال است. اگر رویکرد خانواده رویکرد مبارزه باشد، نوجوان‌های زیادی تحت تأثیر همین طلبه‌ها وارد فاز مبارزه می‌شوند و اینها را به طور عینی دیده‌ایم. بنابراین برای داشتن خانواده مقاوم باید والدین رابطه خوبی با فرزندان داشته باشند و مسجد و مدرسه خوبی داشته باشیم که بتوانند با دانش‌آموزان رابطه خوبی برقرار کنند.

انتهای پیام